> Berria: Justizia > ASUN CASASOLA: "ZEIN MERKE ATERATZEN DEN 20 URTEKO NESKA BAT HILTZEA!"

• Asun Casasola: «Zein merke ateratzen den 20 urteko neska bat hiltzea!»
• Epaimahaiaren erabakia frogetan baino, frogatu gabeko hipotesietan oinarritu dutela uste du Nagore Laffageren amak
• Berria, 2009-11-17 # Ainhoa Sarasola . Irun

Nagore Laffageren hilketaren inguruko epaia kaleratu zen egunean, iragan ostiralean, «etsita» eta erabakia sinetsi ezinik agertu zen Asun Casasola. Hiru egun igarota egin du erabakiari buruzko balorazio pausatuagoa, eta alabarena giza hilketa ez, erailketa izan zela guztiz argi duela berretsi du: «Ez da ama baten itsukeria; dauden frogetan oinarritzen naiz». Nahiz eta onartu eta errespetatu, zinpeko epaimahaiko kideek hartutako erabakiarekin «desadostasuna» agertu, eta azkenean «justizia egiteko» itxaropena duela adierazi du Casasolak. Ez baitu ulertzen nolatan sinetsi dituzten hilketa onartu zuen Jose Diego Yllanesek emandako argudioak. «Zein merke ateratzen den 20 urteko neska bat hiltzea eta lau egunetan kalera ateratzea lege hauekin!». Hori aldatu behar dela aldarrikatu du.

Irungo udaletxean (Gipuzkoa), bertako bi zinegotzik lagunduta, egin zuen Casasolak epaiaren inguruko balorazioa, atzo. Ebazpenarekin ados ez egonda ere eta kasua zinpeko epaimahaiaren bidez epaitzeko aukerarekin hasieratik zalantzak bazituen ere, epaimahaikideen zeregina ez da xamurra izan, haren ustez. Gogorarazi du auzi saioak oso luzeak izan zirela, iluntzera arte iraun zutela eta haietan informazio andana eman zela. Horrek guztiak erabakian eragin ahal izan zuen, Casasolaren hitzetan, epaimahaikideentzat ere oso zaila izan dela iritzita.

Horregatik uste du agian auzia ez zela zinpeko epaimahai batek epaitzeko modukoa. «Uste dugu epaimahaiak frogatuta ez dauden gertaerak hartu dituela aintzat, eta baztertu egin dituela frogatuta zeuden beste asko». Horien artean, Laffagek Yllanesi mehatxu egin ziola sinestea aipatu du: «Hori espekulatzea da, inork ez daki zer gertatu zen bien artean». Alabak jasotako kolpeak, 112ra eginiko deiak eta frogatutako beste zenbait gertaera gogorarazi ditu.

«Epaimahaiak huts egin du, frogak eta alderdikeriarik gabeko pertsonek esandakoak ez dituelako behar bezala ikusi. Haietariko inork ez al du pentsatu bera [Yllanes] esaten ari zena bere bertsioa zela? Inork ez daki zer pentsatzen zuen Nagorek. Non dago nire alabaren bertsioa?».

Yllanesen defentsa abokatuak proposatutako eta epaimahaiak aintzat hartutako lau aringarriek - alkoholaren eragina, haserraldia, delitua aitortzea eta kaltea ordaintzeko nahia- ez dute zentzurik Casasolarentzat. Bat berarekin ere ez daude ados. «Oso kolpe gogorra izan da. Sinetsita nengoen frogak ikusiko zituztela, baina jabetu naiz ez dituztela ikusi».

Epaiketan akusazio gisa jardun duten instituzio guztiek, familiak bezala, aringarririk gabeko erailketaren akusazioari eusten diotela gogorarazi du. Nolako helegitea jarri zehazteko, epaia kaleratzeko zain daude. «Nagorerekin justizia egiteko zain jarraitzen dugu; Nagorerengatik eta emakume guztiengatik».

Arnasa hartzeko beharra
Laffage hil zutenetik elkarretaratze eta ekimen ugari egin dira hamasei hilabeteotan, senideek eta emakume taldeek sustatuta. Denbora honetan jasotako babesa eskertu die herritarrei Laffageren amak. Baina aurrerantzean, luze gabe bederen, familiak ez duela elkarretaratzeetara deitzen jarraitzeko asmorik azaldu du. Nekatuta daudela, eta arnasa hartzeko beharra dutela. «Ez dut indarrik gaur gaurkoz horrekin jarraitzeko. Min handia dut barren-barrenean». Helegitea jarriko dutela eta abokatuek lanean jarraituko dutela gehitu du.

Indarrak batzeko denbora hartu aurretik, atzo iluntzean Astelehen Lilak ekimenak deituta Iruñean eginiko elkarretaratzean parte hartu zuen Casasolak. Inoiz baino jende gehiago batu zen atzo. Ekimeneko kideen ustez, epaia ez da justua izan, eta ez dituzte onartzen epaimahaiak aringarri gisa aintzat hartutakoak. «Hau ez da haserrealdi bat izan; erailketa bat izan da». Laffagerena genero-indarkeria kasua izan dela berretsi zuten ekimenean, «Nagoreri eta harekin emakume guztiei erabakitzeko eta ezetz esateko eskubidea ukatu zitzaiolako».

Bestalde, Nafarroako Lurralde Auzitegi Nagusiko presidente Juan Manuel Fernandezek zinpeko epaimahaiko kideekiko «errespetua» eskatu zuen atzo. Epaiarekiko kritikak «zilegiak eta eraikitzaileak» direla iritzi zion, baina errespetua eskatu zuen. «Ez borondatez, baizik legez ezarri zaien zeregin bat betetzera joandako lagunak dira. Guztiz errespetatu behar ditugu, are gehiago ziurrenik haientzat beste erabaki bat hartu izana errazagoa izango zenean». Epaia ez zuen baloratu, jarriko dituzten helegiteak aztertuko dituen aretoko kide den heinean.

> Iritzia: Tere Saez > JUSTIZIA NAGORENTZAT ETA ESKUBIDEAK EMAKUMEENTZAT

• Justizia Nagorerentzat eta eskubideak emakumeentzat
• Berria, 2009-11-17 # Tere Saez . Berdintasunerako teknikaria eta Astelehen Lilak ekimeneko kidea

Iragan ostiralean, azaroaren 13an, zur eta lur geratu ginen pertsona asko, Nagore Laffage Casasola neska gaztearen hilketaren gainean J. Diego Yllanesen aurka egin zen epaiketako epaimahaiaren erabakia entzun edo horren berri izan genuenean -erailketa ez, homizidioa izan zela ebatzi zuen-.

Eta erabaki hori justiziaren aurkakotzat jo genuen. Hori ez baitzen izan eroaldia, erailketa izan baitzen. Ez dago balio dezakeen aringarririk. Ez digu alkoholaren aitzakiak balio (frogatu ez dena, bide batez esanda, eta hala izan balitz ere, mozkor arina litzatekeena, lekukoen arabera. Alkohola aringarritzat jotzea ezinezkoa beharko litzateke genero indarkeriaren kasuetan eta beste hainbatetan. Aintzat hartzekotan, astungarri gisa jo beharko litzateke), ezta aitorpenak ere (noiz aitortu zuen? Gertaerak ezagutu zirenean, eta haren aurkako frogak eztabaidaezinak zirenean), are gutxiago eroaldia aipatzeak (urteak daramagu salatzen aitzakia horrek hiltzaile eta tratu txarren eragile andana errugabetu dituela. Eroaldia, kolpeka jipoitu eta hiru ordura itota hiltzea?), ezta kalte-ordainarenak ere (gizarte honetan dirua duenari kondena urteak erosten uzten zaio). Zer justiziak onar dezake pertsonen arteko desberdintasun handi hori?

Zinpekoen epaimahai honetako kide batzuek emakumeen eskubideak, eta bereziki Nagore Laffage Casasolarenak, mespretxatu dituzte. Akusatuak eta defentsa abokatuak esan dutena jo dute frogatutzat soilik. Biktima errudun bihurtu dute. Homizidiotzat jotzean (aringarri guztiekin), EZ! dioten emakume guztiak hiltzera dei egiten dute. Izan ere, apenas ezer galtzen den, eta oso erraz justifika daiteke! Eta genero indarkeria legitimatzen dute. Aldi berean, zenbat pertsonak hartu duten etsia! Zenbat pertsonengan erein duten justiziarekiko eta zinpeko epaimahaiekiko mesfidantza!

Aipatutako guztian, zinpekoen epaimahaiko gehienek ez dute XXI. mendeko mailarik eman, ez berdintasunerako legeetan ezta genero indarkeriaren aurkako legeetan ere, ezta egoeraren aurrean ere. Argi geratu da, beraiek frogatu dute, berealdiko lana dagoela egiteko gizartea genero indarkeriaren aurka eta berdintasunaren alde hezteko.

Azken hamasei hilotan eta epaiketak iraun duen bitartean egin dugun moduan, Laffage-Casasola familiari berretsi egin nahi diogu bere alboan gaudela. Bide guztian alboan izango gaituela, baita irtengo den kondenari helegitea jartzen diotenean ere. Ez garelako biktimen eta senideen sufrimendutik alboratuko. Erabat jakitun garelako azaroaren 13an auzitegian jazotakoa bidegabea izan dela Nagorerentzat, eta berdintasunean, justizian eta kaltearen ordainean sinesten duten guztientzat. Nagoreren heriotza erailketa izan da.

Berretsi egin nahi dugu epaiketa hau genero indarkeriazkoa zela, Nagoreri, eta harekin batera emakume guztiei, ukatu egin zitzaiolako EZ! esan ahal izatea. EZ! nahi ez zuen eta salatzeko ere prest zegoen harreman bati. Eta horrexegatik hil zuten. Genero indarkeriazkoa izan zen, indarkeria sexistaren aurkako neurri integralen gaineko uztailaren 2ko 22/2002 Foru Legeak 1. Artikuluan horrela onartzen duelako. Uste dugu epaiketa hau genero indarkeriazkotzat ez jotzeko egin diren ahalegin guztiek estrategia bati erantzun diotela: genero indarkeria izango balitz, onartuko ez liratekeen aringarriak bermatzea. Eta, gainera, emakume guztiak ohartarazteko: Ez esan gero ezetz! Eta argi ibili kalean, gauean eta jaietan egiten duzunarekin! Eskubideetan eta berdintasunean aurrera egin beharrean, honen moduko epaiek murriztu eta ukatu egin nahi dizkigute berdintasun espazioak.

Emakumeei EZ! esateko eskubidea ukatzen eta harreman baten irizpide baliagarri bakarra alde guztien oniritzia izatea eragozten duten jarrerak eta jokabideak gaitzesgarriak eta justifikaezinak dira pertsona guztien eskubideen bermeak, berdintasuna, eta elkarrekiko errespetuan eta elkarrizketan oinarritutako harremanak nahi dituen gizartean.

> Berria: Indarkeria > JOSE DIEGO YLLANES: "NIK HIL NUEN NAGORE, BAINA EZ NUEN HIL NAHI"

• Jose Diego Yllanes: «Nik hil nuen Nagore, baina ez nuen hil nahi»
• Yllanesek, Nagore Laffageren hilketa aitortu arren, esan du ez duela gogoratzen «nola hil zuen» neska gazte. Hil eta gero bere buruaz beste egin nahi izan zuela adierazi du auzipetuak
• Berria, 2009-11-04 # Naiara Elola . Iruñea

«Nik hil nuen Nagore Laffage, baina ez nuen hil nahi», hala aitortu zuen Jose Diego Yllanes auzipetuak, atzo egindako deklarazioan, Nagore Laffageren hilketa argitzeko epaiketan. Akusatu gaztearen deklarazioa izan zen epaiketako bigarren saioko hari nagusia. Goizeko 10:00etan hasi zuen deklarazioa, eta 15:30ean amaitu, fiskalaren, akusazio partikularraren, herri akusazioaren eta defentsaren galderei erantzun ostean. Psikiatra da Yllanes. Psikiatra batek nolakoa izan behar duen galdetu zion fiskalak. «Momentu zailetan erabakiak hotzean hartzeko gaitasuna duena», erantzun zuen Yllanesek.

Nafarroako Ospitalean psikiatra gisa ziharduen Yllanesek hilketa jazo zen sasoian. Laffagek, berriz, erizaintzako praktikak egiten zituen erietxe horretan. Dena dela, Yllanesek behin eta berriz esandakoaren arabera, Laffage ez zuen aurretik ezagutzen. Hilketa «akats» gisa ikusten duela aitortu zuen. «Pertsona orok bezala, akatsak ditut, eta barkamena eskatzen dut; neure buruaz lotsatzen naiz». Hala, Yllanes bere ondasun guztiak Laffage familiaren eskuetan jartzeko prest agertu zen: «Nahiz eta jakin pertsona baten bizitza diruz ezin dela ordaindu».

Yllanesek, esandakoaren arabera, 2008ko uztailaren 7ko goizaz ez du ia ezer gogoratzen. Dena den, uztailaren 6an zer edan zuen galdetuta, lagun batzuekin Alde Zaharrean edaten egon zela aitortu zuen. Deklarazioaren arabera, lehenengoz uztailaren 7ko 01:30ean edan zuen. «Zehazki, ez dakit zenbat edan nuen, lejia katxi bat, ron eta Coca-Cola, beste katxi batzuk, eta gero tekila txupito batzuk». Yllanesen arabera, 04:30ean edan zuen alkohola azkenekoz, gutxi gorabehera. Edateko ohitura handirik ez duela ere esan zuen. «Gauez ateratzen naizenean, azkar edan ohi dut, eta gainontzeko lagunek baino gehiago, gainera».

Bestalde, 06:30 aldera, Alde Zaharretik gurasoen etxera nondik joan zen ere ez duela gogoratzen dio. Alkoholaren eraginez antza berriz ere. Nagore Laffagez dituen lehendabiziko oroitzapenak Sancho Ramirez kalean duen etxebizitzara iritsi zirenekoak direla dio. Gertatutakoa gogoratzen saiatu dela dio, baina ez duela lortu oraindik ere. «Onartzen dut ondorio bat dagoela, eta horregatik ordaindu egin beharko dudala».

Dioenez, neska gazte irundarraren barruko arropak hausten ari zela gogoratzen du bere burua. Gogoan du Laffagek gelditzeko eskatu ziola ere. «Ez dut haren ahotsa gogoratzen, baina badakit harremana bortitza egiten ari zitzaiola». Une horretan, Yllanesen arabera, biktimarekin zuen «momentuko» hartu-emana bat-batean eten zen. «Gogoratzen dut Nagoreren gainean jarri nintzela eta lepoa eskuekin estutu niola».

Amaiera txarrik nahi ez
Fiskalak Yllanesi galdetu zion ea zergatik ez zion utzi Laffageri Sancho Ramirez kaleko etxetik alde egiten. Akusatuaren erantzunak bortitz apurtu zuen epaiketa aretoko isiltasuna: «Akaso, gertatutakoaren ostean lagun gisa amaitu nahi nuelako». Laffagerekin izan zuen jarrera «bortitza» gertatutakoa «bakean» bukatzeko ezintasunak eragin zezakeela uste du.

Gau hartan sentitutako denak ez ditu ahaztu Yllanesek. «Nagore hilda zegoela jakin eta haren odola ikustean izugarrizko beldurra sentitu nuen». Hala, bere buruaz beste egiteko asmoa egun osoan buruan jiraka izan zuela dio. Ez du argitu nahi izan nola hil zuen, edota zergatik utzi zuen neska gaztearen gorpua Orondritzen (Nafarroa).

Yllanesez gain, bost foruzainek ere deklaratu zuten atzo, Nagore Laffageren hilketaren ikerketaren nondik norakoak azaltzeko. Gaur, berriz, 10:00etan fiskalak izendatutako lau lekukok hartuko dute parte epaiketan, beste hiru foruzainez gain. Hainbat iturriren arabera, litekeena da gaur Yllanesen aitak ere deklaratzea.

> Berria: Matxismoa > GAUR ERE BI ALARDE

• Gaur ere bi alarde
• Irungo alarde mistoarekin bat egin dute feministek, sindikatuek eta ezkerreko alderdi politikoek
• Berria, 2009-06-30

Azken urteotan bezalaxe, gaur ere bi alarde izango dira Irunen (Gipuzkoa), San Martzial eguneko ospakizunetan. Alarde tradizionalaren eta mistoaren arteko "gatazkak" saihesteko, ordu desberdinetan aterako direla ebatzi du berriro Eusko Jaurlaritzako Herrizaingo Sailak. Hala, laugarren urtez, alarde tradizionala izan da lehena ateratzen, 07:40ean; hori amaitzean abiatuko da alarde mistoa, 10:10 inguruan. Arratsaldean alderantziz izango da: alarde mistoa 17:30ean aterako da, eta tradizionala 18:30ean.

1522ko ekainaren 30ean Irungo tropak Frantziako armadari gailendu izana ospatzen dute urtero San Martzial egunean. Zenbait gizarte eragile eta talde feminista, ordea, aspaldi hasi ziren aldarrikatzen ospakizuna ez zela berdintasunez egiten, emakumeek ezin dutelako alarde tradizionalean soldadu gisa parte hartu. Alarde mistoan, ordea, kantinera zein soldadu gisara ibiltzen dira andreak, eta aurten gainera, andre batek jeneral gisara desfilatuko du lehen aldiz: Ainhoa Ruizek.

800 lagun inguru aterako dira alarde misto horretan, bederatzi konpainiatan banatuta. Hainbat eragile sindikal, politiko eta gizarte eragilek egin dute bat alarde horrekin, besteak beste, Bilgune Feministak, Bidasoaldeko Emakumeek, EBk, Aralarrek, ezker abertzaleak, LABek, UGTk, CCOOk, ELAk eta EILASek.

Alarde tradizionalean, aldiz, 8.000 gizon atera dira, hemeretzi konpainiatan. Zortzigarrenez, Satur Ibargoien da jeneral; beraz, ez da aldaketa handirik egongo. Dena den, arduradunek diote aurtengo desfilea "desberdina" dela, 2008an Espainiako Auzitegi Gorenak emandako epaiaren ostean; alarde tradizionalak berdintasunerako eskubidea ez duela urratzen ebatzi zuen.

> Berria: Indarkeria > EHUNKA LAGUNEK MILAGROS SALAZARREN HERIOTZA GAITZETSI DUTE GASTEIZEN

• Ehunka lagunek Milagros Salazarren heriotza gaitzetsi dute Gasteizen
• Emakumeen kontrako indarkeria egotzita, sei gizon atxilotu dituzte asteburuan; lau Bizkaian eta bi Gipuzkoan
• Berria, 2009-03-31 # Jon Rejado • Gasteiz

Ehunka lagun bildu ziren atzo Gasteizen, Milagros Salazarren heriotza gaitzesteko manifestazioan. Emakumeen kontrako indarkeriari aurrea hartu leloa zuen pankartaren atzean, genero indarkeria amaitzeko eta biktima bakar bat gehiago ere egon ez dadila eskatu zuten elkarretaratuek. Helburu horrekin hainbat elkarretaratze egin ziren atzo iluntzean Euskal Herriko hamaika txokotan, eta orotara ehunka lagun bildu ziren protesta ekimenetan. Besteak beste, ehun bat lagun bildu ziren Errenterian. Ermuan, genero berdintasunaren aldeko gizon taldeak deituta, 35 lagun elkarretaratu ziren.

Gasteizko manifestazioaren bukaeran Izaskun Jimenezen erailketaren ondorioz egindako mobilizazioak gogora ekarri zituen Bilgune Feministako eledun batek. «Egoera iluna bada ere, egoera honek irtenbidea duela ziur gaude». Elkartasunaren, autodefentsaren, elkarlanaren eta salaketaren bitartez, erasotzaileak «gune guztietatik kanporatzea» lortuko dela nabarmendu zuen.

Milagros Salazarren heriotza hilaren 23an gertatu zen, Gara egunkariak jakinarazi zuenez. Iturri horren arabera, gaur egun Gasteizen bizi zen emakumea, gizarte zerbitzuen pisu batean, bere hiru semeekin. Salazarren senarrak bi egun lehenago topatu zituen, eta laurak jipoitu zituen. Salazar jipoia jaso eta bi egunera hil zen, Txagorritxu ospitalean, Gara egunkariak azaldu zuenez. Emakumeak gaixotasun larria pairatzen zuen, eta ospitalean artatu zuten sendagileek ezin izan zuten zehaztu heriotza jipoiaren edo gaixotasunaren ondorioz gertatu zen. Gertaera horren aurretik, Arabako Aldundia hiru adingabeen zaintzaz arduratu zen.

Emakumeen Mundu Martxako Plataformak Salazarren heriotza «emakumeon kontrako indarkeria» gisa hartu, eta kasu horietan ohikoa den protokoloa hasi zuen. Gasteizko Udalak, berriz, informaziorik ez duela adierazi du. Heriotza gaitzetsi egin du, baina emakumeen kontrako indarkeriaren biktima dela esateko datuak falta direla uste du.

Sei atxilotu herenegun
Poliziak sei gizon atxilotu zituen herenegun, emakumeen kontrako indarkeria delituak leporatuta. Horietatik lau Bizkaian atxilotu zituzten; bi Bilbon, bat Zallan eta beste bat Getxon. Gipuzkoan egin zituzten beste bi atxiloketak; Tolosan eta Donostian.

Bizkaian eginiko lehen atxiloketa Bilbon egin zuten, herenegun, 03:00ak aldera, Ertzaintzak jaso zuen dei baten harira. Emakume batek deitu zuen jakinarazteko gizon bat etxeko atea gogor jotzen ari zela. Ertzainak heldu zirenean gizona ihes egiten saiatu zela eta atxilotzeko unean ertzain bati eraso ziola adierazi du Poliziak. Deia egin zuen emakumeak jakinarazi zuen gizonak eraso egin ziola beren semearen aurrean. Erasoa baieztatu ondoren, gizona atxilotu zuten. 20:50ak inguruan izan zen Bilboko bigarren atxiloketa, emakume batek bikotekideak eraso ostean ertzain etxera deitu zuen.

Zallan atxilotutako gizonari bikotekide ohiari eta horren egungo bikotekideari makila batekin eraso egin izana leporatu dio Ertzaintzak. 05:00etan izan zen atxiloketa, emakumeak dei baten bidez gertatutakoaren berri eman ostean. Egun berean, 23 urteko gizon bat atxilotu zuten udaltzainek Getxon, bikotekideari labana batekin mehatxatzea egotzita. Erasoa ikusi zuten hainbat lagunek Udaltzaingora deitu zuten. Bikotekideak ez zuen salaketarik jarri nahi izan unean bertan.

Ertzaintzak 33 urteko gizon bat atxilotu zuen Tolosan, 14:30ak aldera, bikotekideari eraso egitea egotzita. Ertzaintzak jakinarazi duenez, emakumea osasun etxera eraman zuten. Ordu horretan bertan, beste gizon bat atxilotu zuen Ertzaintzak Donostian, emaztea jotzea egotzita. Ertzaintzak jakinarazi duenaren arabera, emakumeak azaldu zien gizonaren erasoak ohikoak zirela, baina ordu arte ez zituela erasoak salatu.

> Iritzia: Bilgune Feminista > TXAPELA BURUAN GIZONA MUNDUAN

• Txapela buruan gizona munduan
• Gara, 2008-12-08 # Iosune Irigoien Garcia / Edurne Epelde Pagola · Euskal Herriko Bilgune Feministako kideak

Aspaldidanik emakume idazle nahiz abeslarien erreferentziak falta izan zaizkigu. Euskal kulturaz hitz egiten burua gizonezkoen irudiz betetzen zaigu eta halaxe gertatu izan da Euskal kultura mugitzen duten eskuek eta buruek zein sexu duten garbi uzten digu kartel honek. Txapelarekin identifikatu ezinean, txapelaren atzean eta kultur eremutik urrun sentiarazi gaitu.

Urteak aurrera joan ahala Durangoko Azokan gero eta liburu eta disko gehiagorekin egiten dugu topo. Zorionez disko eta liburu hauen egileak ez dira gizonezkoak bakarrik, pixkanaka kultur ekoizleen artean emakumezkoak ere beren tokia hartzen ari dira. Egun emakumeok irakurtzen ez dakigula eta gure garunak ez daudela kulturarako prestatuta baieztatzea astakeria handia litzateke. Baita euskal kulturaren hartzaileak gizonezkoak bakarrik direla esatea ere. Bistakoa da mendeetan emakumeok ukatu izan zaigun kultura bizi, gozatu eta sortzeko eskubidea gutxika berreskuratzen ari garela. Gainera, sistema patriarkala emakumezkoak kultur ekoizle ez izateko muga ugari jartzeaz arduratu bada ere, asko izan dira oztopo hauek gaindituz pentsalari, filosofo, idazle nahiz kulturzale izan diren emakumeak.

Egun, emakumeok gizonek adina irakurtzen dugula esan dezakegu eta gaitasuna izan arren, gure buruarengan nahiko sinesmen biltzen dugunean idaztera ere egiten dugu jauzi. Baina aspaldidanik emakume idazle nahiz abeslarien erreferentziak urriak izan ditugu. Euskal kulturaz hitz egitean burua gizonezkoen irudiz betetzen zaigu eta halaxe gertatu izan da urte luzeetan zehar ere; hedabideetan kulturaz hitz egiterakoan gizonezkoen lanak nagusitu direla behin eta berriz.

Hori horrela izatearen arrazoiak ez dira ezkutukoak. Patriarkatuak ongi moldatu du guztia emakumezkoen zapalkuntzak bere horretan iraun dezan. Gizonen eta emakumeen arteko botere harremanak dira sistemaren tresna nagusi, eta eredu androzentrikoen sorrerak emakumeak itzalean mantendu gaitu. Guk jasotako ereduak hortaz, gizonezkoenak izan dira oro har, eta eredurik ezak emakumezkoak ere gizonezkoen moldeekin bat egitera bultzatu gaitu. Horregatik diogu emakumeok ikusezintasun egoeran bizi garela, nahiz eta pixkanaka hori atzean uzteko borondatea eta indar nahiko agertzen ari garen egunerokoan. Sexu bereizkeriaren ondorioz, emakumeak ez du gizonak hainbat denbora, arte adierazpenak eta sormena lantzeko, ezta espazio propioa izan edo baliabide ekonomikoak izateko aukerarik ere. Historikoki, baita gaur egun ere, emakume ezberdinek egindako lanak, idazketak... itzalean geratu dira eta ez dute merezitako aitortza jaso.

Kultur eta literatur ekoizpenean emakumeok historian zehar jasan duen diskriminazioa gainditu nahi badugu bada zer eginik. Guztion borondatea beharrezkoa izango da hau lortzeko, eta egia esan aurten Durangoko Liburu eta Disko Azoka aurkezteko erabili den kartelak ez du asko laguntzen ibilbide honetan. Gerediagak, Euskal Herriko disko eta liburu azokarik garrantzitsuenaren antolatzaile izanik, zeregin horretan funtsezko ekarpena egin dezakeelakoan gaude. Horretarako Bilgune Feministak azken lau urteetan proposamenak luzatu izan dizkiogu Gerediagari. Aurtengo martxoan ere beraiekin bildu ginen eta beren jardueraren berri eman zigutenean, bertan ikuspegi feminista txertatzeko proposamena luzatu genien.

Baina berriro ere Azokaren inguruan ateratako kartelaren bidez emakumea txapelaren atzean ezkutatu dutela uste dugu. Gizonezko ikusezina omendu nahi izan dute aurtengoan, eta tira, ideia onargarria izan daiteke, baina guztiok gizon eta emakumeen arteko parekidetasuna lortzeko dugun erantzukizuna kontuan hartuta eta behin eta berriz emakume erreferentzi berrien beharrean gaudela badiogu, orduan, zergatik atera dute emakumeak bazter uzten gaituen irudi bat?

Uste dugu jendartean eztabaida piztu duen kartel hau ez dela kasualitatea, ez eta huskeria ere. Euskal kultura mugitzen duten eskuek eta buruek zein sexu duten garbi uzten digu guri kartel honek. Txapelarekin identifikatu ezinean, txapelaren atzean eta kultur eremutik urrun sentiarazi gaitu, nahiz eta kartel egilearen helburua hori ez izan.

Azken asteetan Durangoko Azokako kartelaren inguruan gauza asko entzun ditugu. Horren harira, Euskal Herriko Bilgune Feminista Gerediaga elkartearekin harremanetan jarri zen bere desadostasuna adierazi eta kartela kentzeko eskatuz, baina ezezkoa jaso genuen. Jarrera ezkor honekin Euskal Herri parekide bateranzko bidean Gerediagak aurrerapausoak eman beharrean atzerapausoa eman du emakumeok «ikusezintasun bikoitzera» kondenatuz.

Jendarteko beste eragile askok ere bere desadostasuna adierazi zuen, azkenean Gerediaga elkarteak emakumeoi ere erreferentzia egiten digun spota kaleratzea lortu arte. Baina, gure ustez, spot honek ez du emakumeen ikusezintasunarekin dugun arazoa konpontzen. Spot hori egoerari emandako erantzun azkar bat izan da, oinarrian dagoen arazoa konpondu gabe, alegia, emakumeok kultur ekoizpen eta kontsumoan dugun egoerari erreparatu gabe. Horregatik egun hauetan, eta urtero egiten dugun bezala, Durangoko Azokan emakumeon ikusgarritasunaren aldeko dinamika bultzatu nahi dugu.

Parekidetasuna oinarri duen Euskal Herria nahi dugu, emakumeen erreferentez josia eta sexuaren araberako oztoporik gabea. Musika eta literaturari dagokionez, emakumeok pairatzen dugun desberdintasun egoera gainditzeko eta gure parte-hartzea eragozten duten oztopoak gainditzeko garaia da. Egin dezagun ba ikusgarri begirada soilean ikusten ez den hori.

Amaitzeko, Bilgune Feministak emakume guztiak animatu nahi ditu, inoiz baino gehiago, kultur ekimen orotan parte hartzera eta egoera edota ekimen diskriminatzaileen aurrean egunero beren haserrea adieraztera.

> Iritzia: Josu Torre > IKUSEZINA

• Ikusezina
• Deia, 2008-11-20 # Josu Torre

Barandiaran jaunarekin afaltzeko izan nuen lehen eta aukera bakarrean 84 urteko gizon kementsu baten aurrean nengoela jakin nuen, aspaldi ordea, Galeria del Libro dendan sari bat hartu ondoren gurekin elkartu zen bertan gau luze eta aberasgarri batetan. Espeleologo bizkaitar batzuk nola halako haitzulo bat kausitu omen zutela Karrantza aldean aipatu zioten ataundar jakintsuari. Ezaugarri ba-tzuz erantzuna entzun ondoren, honako hau esan zien satorren munduan jarduten zuten gazteei: "Ea halako baten zuekin lurperatzen naizen bertatik bertara ikuskatzeko". Ez dakit promes edo hitza bete zuenetz baino asmoak berak zerbait adierazten du.

Nere buruari galdezka ari naz zertara ote datorren duela 36 urteko kontua edo jadanik duela 17 urte betiko joan zitzaigun apaiz eta antropologo maitagarria. Aipatu gauaz geroztik ez naiz behin ere aurrez aurre izan Joxemielekin baina bai ordea milaka aldiz bere irudia ikusi hedabide orotan. Eta hura, ez besterik, etorri zait gogora aurtengo Durangoko LD Azoka iragartzen duen afixa ikusi dudanean. Badira txapel janzkera moeta oso bereziak, Iparragirre, Sabino Arana edo edozein reketerena baina aipatu hori, ia zalantza gabe, Barandiaran zenarena da. Gerora, gaur berton, liburu baten ikuskatu dut baieztatzeko eta horrela deritzat. Ezohiko edo arraro xamar iruditzen zaizkio halako en-tzungailuak esekita, baina txapelaren azpi eta betaurrekoen atzeko ikusezina -hala behar 1991.ean hil zelako- Joxemiel Barandiaran da. Fijatu zaitezte!, bera da! Edo beste edonor, erabat gaurkotua. Pentsa! Landakon izango diran milaka eta milaka diska eta liburu eta Ikusezina mp3 batekin konforma daitekela dirudi edo pendrive batetik haratago skydrive batekin. Karteleko ikusezina oso modernoa da eta genero jakinik ere ez zaio nabaritzen.

> Berria: Matxismoa > DURANGOKO LIBURU ETA AZOKAKO KARTELAK JARRERA KONTRAJARRIAK SORTZEN JARRAITZEN DU

• Durangoko Liburu eta Disko Azokako kartelak jarrera kontrajarriak sortzen jarraitzen du
• Gara, 2008-11-18 # Ianire Renobales · Bilbo

Durangoko Azokako kartelaren inguruko eztabaidek indarrean diraute. Gizarte talde eragile desberdinek euren iritzia plazaratzeari ekin diote eta oraingoan, Euskal Herriko Bilgune Feministak hartu du hitza.

Historian, emakumeak jasandako diskriminazioa eta bereizketa du hizpide talde honek eta honen arira, 2008ko Azokako kartelari uko egiten diotela jakinarazi nahi izan dute. «Aurten Durangoko Liburu eta Disko azoka aurkezteko erabili den kartelak gure ustez ez du asko laguntzen ibilbide hori aldatzen». Bilgune Feministak azoka antolatzen duen Gerediaga elkarteari kartela kentzeko eskatu dio, baina ezezkoa jaso du. Talde honen aburuz, Gerediaga aurrerapausua eman beharrean atzerapausua bultzatzen ari da.

Txapelarekin identifikatu ezin
Jakin badakigunez, eztabaida sortu duen kartelean txapela, betaurrekoak eta kaskoak ageri dira. Batzuek diotenez, bi sexuak antzeman daitezke irudian betaurrekoen eitea femeninotzat hartzen dutelako. Antza denez, kaskoek ez dute sexurik, baina iskanbila txapelarekin piztu da. Argazkian ez da ageri giza figuraren arrastrorik; hala ere, gizarte eragileek modu oso desberdinean egin dute irakurketa. Bilgune Feministaren arabera, «emakumea ez da identifikatzen txapelarekin eta horrek kultur eremutik urrun sentiarazten du nahiz eta kartel egilearen helburua hori ez izan». Gauzak hala, kulturaren esparruan ere emakumeak zapalkuntza bizi duela argitu nahi izan dute ildora. Bestalde, kartelean agertu ez arren, egileak lana izendatzeko erabili duen esaldiak ere iritziak sorrarazi ditu, «Gizon ikusezina Azokan».

Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Defentsa Erakundeak salaketa egin bezain laster, sumendiak eztanda egin zuen. Alde batetik, kartelaren inguruan sortutako ika-mikak gehiegizkotzat jotzen dituztenak; bestetik, sexu bereizketaren mesedetan lan egiten duela uste dutenak. Hausnarketa kontrajarriak alboraturik, Durangoko Azoka denon ahotan dago, bai, baina ez euskal kulturari buruz irmoki aritzeko.

> Iritzia: Maider Alustiza Lasa > EMAKUME IKUSEZINA

• Emakume ikusezina
• Gara, 2008-11-16 # Maider Alustiza Lasa · Donostia

Tristura handiz, ezintasunez esango nuke, hartu dut aurtengo Durangoko Azokako kartelaren aurkezpena. Egilea izenburuarekin nahastu egin delakoan nago, «Gizon ikusezina» gabe «emakume ikusezina» islatzen baitu afixa horrek. Emakume eta euskaltzale eta Azokako partaide naizen aldetik, iraindua sentitu dut neure burua eta, oro har, emakumeei egindako bazterkeria oso larria dela deritzot. Diseinu grafikoan aritzen naiz ni ere, eta ez diot helduko kartelaren alde artistikoari, baina kartel horrek ez du emakumea ordezkatzen, soilik gizonezkoak baizik, bai irudian bai izenburuan. Emakumezko asko joan ohi gara Durangoko Azokara eta horiek ere kartelean irudikatu beharko liratekeela uste dut. Aurten huts larria egin duela helarazi diot Gerediaga Elkarteari, eta nire kexa Durangoko Udalera ere bidali dut, zerbait egin dezaten eta hurrengo urteetan epai-mahaiak emakumeok kontuan har gaitzan.

> Erreportajea: Berdintasuna > BA AL DAGO EMAKUME TXAPELDUNIK?

• Ba al dago emakume txapeldunik?
• Eusko Jaurlaritzako Gizon eta Emakumeen Berdintasunerako Defentsa Erakundeak Gerediagari eskatu dio emakumeei erreferentzia egiten dien elementuren bat jartzeko Durangoko 43. Azoka iragartzen duen kartelean.
• Berria, 2008-11-15 # Aitor Abaroa

Durangoko 43. Euskal Liburu eta Disko Azokari hasiera emateko hiru aste falta dira. Ohikoa ez den arren, aurten, azoka, hasi aurretik dago guztien ahotan. Eusko Jaurlaritzako Gizon eta Emakumeen Berdintasunerako Defentsa Erakundeak azoka iragartzen duen kartela aldatzeko eskaria egin baitio azoka antolatzen duen Gerediaga Elkarteari.
Durangoko Azoka iragartzeko kartela lehiaketa bidez aukeratzen da. Aurtengoan, aurkeztutako 22 karteletatik, Aritz Zabala 25 urteko diseinatzaile gasteiztarrarena aukeratu du horretarako osatutako epaimahaiak. Kartelean betaurrekoak eta aurikularrak ageri dira, eta horien gainean, txapela bat. «Betaurrekoak irakurtzeko, aurikularrak entzuteko, txapela azokak kultura eta euskararekin duen harremana adierazteko», azaldu zuen Zabalak iragan irailaren 30ean kartelaren aurkezpen ekitaldian.

Epaimahaiak, aldiz, «bisualki duen inpaktua, daukan mezu zuzena eta sinpletasun plastikoa» aintzat hartu zituen kartela aukeratzeko orduan. Honakoak izan ziren epaimahaia osatu zutenak: Armando Bayer, Bost Talde Grafikoko diseinatzailea; Rodrigo Sainz, diseinatzaile grafikoa; Txelu Angoitia, argazkilaria; Jon Irazabal, Durangoko Azokako zuzendaria eta Izaskun Ellakuriaga, Azokako komunikazio arduraduna.

Kartela aldatzeko eskariak salaketa pertsonal batean du hazia. Gizon eta Emakumeen Berdintasunerako Defentsa Erakundeak idatzizko salaketa bat jaso zuen Durangoko Azokako kartel ak eta hura aurkezteko lemak emakumeak «ikusezin» bihurtzen zituela salatzen zuena. Kartela lehiaketara aurkezteko Zabalak hautatutako esaldiak, aldiz, «Gizon ikusezina azokan», zioen.

Gauzak horrela, Berdintasunerako Defentsa Erakundeak aintzat hartu du salaketa eta ofiziozko ikerketa hasi du. Hala ere, horrelako prozedura batek hilabeteak iraun dezakeela kontuan hartuta, eta Azoka hiru aste barru egingo dela jakinik, Berdintasunerako Erakundeak zuzenean jo du Gerediaga Elkartera, eta eskari argi bat legin dio: kartela aurkezten duen esaldia aldatzea eta emakumeek kulturan duten presentziari erreferentzia egiten dion elementuren bat gehitzea irudian.

Gerediagaren oharra
Gerediaga Elkarteak, bere aldetik, ohar bat eskegi du www.durangokoazoka.com web orrian, salaketaren inguruan esan beharrekoak azaltzeko. Elkartetik adierazi dutenez, ez dute inolako polemikan sartu nahi eta ez dute komunikabideetan inolako azalpenik emango; esan beharreko guztiak web orrian irakur daitekeen oharrean daudela adierazi dute.

Jasotako salaketaren inguruan, hiru kontu azpimarratu dituzte elkartetik. Lehenengo biak, kartelean ikusten den irudiari lotuak. Lehenengoan, «txapelaren irudi tradizionala» erakusten dela adierazi dute, «argi eta garbi gizonarekin lotutako jantzi-osagaia»; baina baieztapena errealitatearekin bat ez datorrela argudiatu dute, «txapela emakumezkoek zein gizonezkoek» osagarri legez erabili izan dutela. Bigarrengoan, aldiz, karteleko betaurrekoengatik ez dela «ezer» aipatzen adierazi dute, eta «nesken modelotzat katalogatuta» daudela jakinarazi.

Hirugarrengo kontuak, azkenik, salaketan aipatzen den leloari edo esaldiari egiten dio erreferentzia. Oharrean diotenez, «esaldia ez da Gerediagak ipinitakoa, autoreak emandakoa baino, kartela lehiaketara aurkezteko». Esaldia H. G. Wells-en eleberrian oinarrituta dago. Gainera, argitu nahi dute, «esaldi hori ez dela Durangoko Azokaren leloa, eta ez dela kartelean agertzen». Horretaz gain, oharrean azaltzen dute, «kartela aukeratzeko ez dela erabakigarria izan». Izan ere, kartela aukeratzeko prozedura lehiaketa izaki, diseinatzaile bakoitzak lelo bat jarri behar du kartela identifikatu ahal izateko, epaimahaikoek ez baitute inoiz egilearen izenaren berririk izaten.

Berdintasunerako Erakundea ez da izan kartelaren aldaketa eskatu duen erakunde bakarra. Durangoko Udalaren Aholkularitza Batzordeak ere desadostasuna agertu du aukeratutako kartelarekiko; are gehiago, kartela erretiratzeko eskaria luzatu dio Gerediaga Elkarteari. Udaleko berdintasun Batzordea, aldiz, ez da horren urrun joan, eta hurrengo urteetara begira, Berdintasun Legea kontuan hartzeko eskatu dio Gerediagari.

Lertxundiren zutabea
Komunikabideetan oihartzun handirik izan ez zuen arren, hainbat web orri eta blogetan azpimarratu zuten iragan urriaren 2an Anjel Lertxundik BERRIAko Hitz Beste zutabean kartelak iradokitakoen inguruan idatzitakoa. Artikuluan esan nahi zuenaren berri eman du idazleak: «Niri ez zaizkit salaketak gustatzen eta artikuluan ere ez nuen ezer salatzen, hausnarketarako puntu edo galdera batzuk egin baino». Lertxundik azaldu du kartelak iradokitakoaren arabera, emakume eta gizonen ezaugarriei buruzko aipamena egin zuela. Lertxundiren aburuz, «onkeriazko jarrera gehiegizkoa dugu gauza batzuekiko. Askeago behar genuke, kritika soziala egiterakoan. Gainera, nik memento batean ere ez nuen artikuluan esaten kartela gustuko nuen ala ez», gaineratu du.

Artikulu hark, gainera, izan zuen bere garaian erantzuna, eta hantxe geratu zen kontua. Aritz Zabala kartelaren diseinatzaileak BERRIAko Iritzia sailean erantzun zion Lertxundiri. Ezer baino lehen, Lertxundik egindako «kritika eskertu» zuen Zabalak, bere lanari «erreparatzeagatik». Ondoren, kartelaren inguruko azalpenak eman zituen. Zabalak azaldu zuen izenburua «pertsonaia literario» batean oinarritzen zela, eta kasualitatez baino ez zela gizonezkoa. Jakinarazi zuen, gainera, betaurrekoak neska batenak direla. Zabalak aditzera eman zuen ez zuela ulertzen zergatik ikusten zuten batzuek gizonezkoa txapelaren azpian, eta berak erantzun zuen, agian, gizartean ikuspegi matxista sustraituta dagoelako zela. Azkenik, ezer ez dagoen lekuan bilatzeari uzteko eta irudiek duten genero konnotazioa ezabatzeko proposamena egin zuen.

> Iritzia: Koldo Aldabe > ESTEREOTIPOAK AZOKAN

• Estereotipoak azokan
• Berria, 2008-11-13 # Koldo Aldabe

Izenburua pertsonaia literario batean oinarritzen da, besterik gabe, eta kasualitatez gizona da. Irudiari dagokionez: alde batetik, betaurrekoak neska batenak dira eta, bestetik, zergatik ikusi gizasemea txapelaren azpian denok badugu burua? Agian, gizartean ikuspegi matxista sustraituta dagoelako? Ez al da hobe, feminismokerian erori gabe, ezer ez dagoen lekuan bilatzeari utzi eta irudiek duten genero konnotazioa ezabatzea?». Horrela dafenditu zuen bere burua aurtengo Durangoko Azokako kartelaren egileak orriotan egin zitzaion kritikatik. Orain, ordea, EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako Defentsa Erakundeak ohartarazi du kartel hori ez dela egokia, eta Gerediaga elkarteari kartela erretiratzeko galdegin dio.

Baina, behin horretan jarrita, ez al litzateke eragingarriagoa EITBri galdegitea ez dezan dirua egin, eta gizartea bonbardatu, iragarki sexista eta iraingarriekin?

> Komunikatuak: Gerediaga Elkartea > BERDINTASUNERAKO DEFENTSORIARI ERANTZUNEZ

• Berdintasunerako Defentsoriari erantzunez
• Gerediaga Elkartea, 2008-11-12

Berdintasunerako Defentsoria Erakundetik salaketa jaso du Gerediaga Elkarteak, Durangoko Azokaren antolatzaile den aldetik, 43. edizioa iragartzeko kartelak emakumeak diskriminatzen dituela arrazoituz. Hona hemen Gerediaga Elkarteak adierazten duena.

Harriduraz hartu dugu salaketa hori publiko egiteko erabili duten prozedura. Defentsoriatik salaketa idatziz jaso eta Gerediaga Elkarteak alegazioak aurkezteko izan duen epea amaitu orduko, hau da, prozedura administratiboa irekia izan den bitartean, zabaldu du publikoki Berdintasunerako Defentsoriak salaketa.

Egiten den salaketaren gainean hau da adierazi nahi duguna:

• “Kartelean txapelaren irudi tradizionala erakusten dela” aipatzen da, “argi eta garbi gizonarekin lotutako jantzi-osagaia” dela azpimarratuz. Gerediaga Elkartea ez da txapelaren generoaren eztabaidan sartuko. Baina, baieztapena ez datorrela bat errealitatearekin uste du. Adibideak asko dira erakutsiz txapela emakumezkoek zein gizonezkoek osagarri estetiko lez erabili izan dutela.
• Karteleko betaurrekoengatik ez da ezer aipatzen salaketan. Eta argitu behar dugu, nesken modelotzat katalogatuta daudela. Hala ere, ez da Gerediaga Elkartea inor neskek edota gizonek erabili dezaketen esateko.
• Salaketan sarri aipatzen den leloa edo esaldia ez da Gerediagak ipinitakoa, autoreak emandakoa baino kartela lehiaketara aurkezteko. Izenburu hori H.G. Wells-en eleberrian oinarrituta dagoen arren, ez da Durangoko Azokaren leloa, eta ez da kartelean agertzen. Kartela aukeratzeko ere ez da erabakiorra izan. Lehiaketetan ohikoa izaten da lana identifikatzeko leloa edo esaldia eskatzea.

Gerediaga Elkartea beti izan da adierazpen askatasunaren alde eta beti babestu ditu autore eskubideak. Gerediaga Elkarteak Azokako ateak zabal zabalik izan ditu beti eta orain ere baditu, emakumeak, gizonezkoak, euskaldunak, kanpotarrak, euskaltzaleak edota interesa duen edonor euskal kulturaren egutegiko topaketa nagusian hartzeko.

Abenduaren 5etik 8ra egingo den 43. Euskal Liburu eta Disko Azoka ahalik eta erakargarriena egiten lan egin du Gerediaga Elkarteak orain arte eta horretan jarraituko dugu. Ez dugu gai honekin eztabaidarik piztu gura. Herri honetako emakume eta gizonen sen onaren esku uzten dugu kartelari buruz bakoitzak izan dezakeen iritzia. Gerediaga Elkarteak, azkenik, a genero, arraza, erlijio, ideia edo beste arrazoiren bategatik diskriminazioarik jasan dutenei elkartasuna adierazten die.

> Berria: Berdindtasuna > GIZON IKUSEZINAREN KARTELA ALDATZEKO ESKATU DUTE

• Gizon ikusezinaren kartela aldatzeko eskatu dute
• Berria, 2008-11-12

Berdintasunerako Defentsa Erakundeak Durangoko aurtengo azokaren kartela aldatzeko eskatu dio Gerediaga Elkarteari, azokaren antolatzaileari. Gizon ikusezina azokan leloa duen kartelak emakumeak euskal kulturan «ikusezin» uzten dituela uste du erakundeak, eta, horregatik, esaldia aldatzeko eta irudian emakumeei erreferentzia egingo dien elementuren bat ezartzeko eskatu du.

> Iritzia: Aritz Zabala > DURANGOKO AZOKAKO KARTELAZ

• Durangoko Azokako kartelaz
• Berria, 2008-10-10 # aritz zabala · 2008ko Durangoko Azokako kartel lehiaketaren irabazlea

Hasteko eta ezer baino lehen Anjel Lertxundik egindako kritika eskertu nahi nuke, nire lanari erreparatzeagatik. Ondoren, kartelaren inguruko azalpen batzuk ematea gustatuko litzaidake, harrituta geratu bainintzen egindako erreferentziarekin.

Izenburua pertsonaia literario batean oinarritzen da besterik gabe, kasualitatez gizona dena. Irudiari dagokionez; alde batetik betaurrekoak neska batenak dira eta bestetik zergatik ikusi gizasemea txapelaren azpian denok badugu burua? Agian gizartean ikuspegi matxista sustraituta dagoelako? Ez al da hobe «feminismokerian» erori gabe, ezer ez dagoen lekuan bilatzeari utzi eta irudiek duten genero konnotazioa ezabatzea?

> Iritzia: Anjel Lertxundi Esnal > IKUSEZINA, NOR?

• Ikusezina, nor?
• Berria, Hitz beste, 2008-10-02 # Anjel Lertxundi Esnal

Esan berri digute Durangoko Azokako aurtengo irudiak Wells-en pertsonaia literario ezagunaren erreferentzia egiten duela. Betaurrekoengatik eta aurikularrengatik bakarrik balitz, ikusezinaren sexua ere ikusezina. Txapelak egiten du ikusezina ar. Eta euskaldun. Horregatik edo, niri Wellsena baino gehiago iradokitzen dit Mogelen Peru Abarka gaurkotu bat (inork gutxik irakurtzen duelako, ikusezina dugu Peru ere). Arteak ez du ba mezuen oihartzun ugaritasuna bilatzen?

Baina Wells-engana itzuliz: kartelak bere keinua gizon ikusezinari egin beharrean, Marvelen komikietako emakume ikusezinari egin nahi izan balio? Zer nolako ezaugarrirekin adieraziko genituzke emetasuna gehi euskalduntasuna?

Galdera pertinenteak dira: emakumezkoak omen dira gehien irakurtzen dutenak, baina gizonezko batek ordezkatuko ditu aurtengo azokako irakurleak. Emakumeak, irakurleenak izanagatik ere, ikusezin.

> Berria: Berdintasuna > "GIZON IKUSEZINA AZOKAN", DURANGOKO EUSKAL LIBURU ETA DISKO AZOKAREN IRUDI BERRIA

• «Gizon ikusezina Azokan», Durangoko Euskal liburu eta Disko Azokaren irudi berria
• Aritz Zabala gasteiztarraren kartela izan da lehiaketara aurkeztutako hogeita bi lanen artean aukeratu dutena, epaimahaiaren esanetan, haren «inpaktu bisuala, mezu zuzena eta sinpletasun plastikoa» direla eta.
• Gara, 2008-10-01

Abenduaren 5etik 8ra egingo den 43. Durangoko Euskal Liburu eta Disko Azokak badu jada irudia; Gerediaga Elkarteak antolatutako lehiaketara hogeita bi kartel aurkeztu ondoren, Aritz Zabala 25 urteko gasteiztarraren irudia irten da garaile.

Aurtengo edizioaren egitarauaren gai nagusia irudia izango da. Zabalak berak pertsonaia baten irudia islatu nahi izan du bere lanean, betaurrekoak, aurikularrak eta txapela dituen pertsonaia batena, hain zuzen ere. Atzo egin zen aurkezpenean elementu bakoitzaren funtzioa zein den ere argitu zuen egileak berak: «Betaurrekoak irakurtzeko, aurikularrak entzuteko, txapela azokak kulturarekin eta euskararekin duen harremana adierazteko».

«Gizon ikusezina Azokan» goiburuarekin aurkeztu zuen Zabalak bere kartela lehiaketara, eta agertzen diren elementu guztiak gizon ikusezina osatuz ipinita, «pertsonaia literario bati keinu egiten» diola gaineratu zuen.

Aritz Zabalak, Publizitate Grafikoaz gain, Argitalpenen Diseinua eta Ekoizpena ikasketak egin ditu. Estatuko eta Autonomia Erkidegoetako Eskola Kontseiluen XVIII. Topaketa iragartzeko logotipo eta kartel lehiaketaren irabazlea ere izan da. Azken sari honekin 1.300 euro jasoko ditu.

Epaimahaia osatu duten bost lagunek -Gerediaga elkarteko kide bik eta diseinuaren, komunikazioaren eta arte plastikoen arloko beste hiru profesionalek- haren «inpaktu bisuala, mezu zuzena eta sinpletasun plastikoa» aintzat hartuta aukeratu dute Zabalaren lana.

Aurten ere Durangoko Landako erakustazoka euskaraz idatzitako lanez eta euskal gaiak beste edozein hizkuntzatan biltzen dituzten argitalpenez beteko da lau egunez.

Gerediaga elkarteak antolatzen duen azokak bost sail -editorialak, banatzaileak, diskoetxeak, erakundeak eta kultur eragileak- izango ditu, eta atzo jakinarazi zutenez, egunero goizeko hamarretan irekiko ditu ateak, iluntzeko zortziak arte.

> Berria: Indarkeria > ESTIBALIZ ANGULOREN HERIOTZA SALATU ETA AZKENA IZAN DADILA ESKATU DUTE

• Estibaliz Anguloren heriotza salatu eta azkena izan dadila eskatu dute
• Ehunka lagun irten ziren atzo kalera Estibaliz Angulo Mañuetako 72 urteko bizilagunaren heriotza salatu eta emakumeen aurkako indarkeriari aurre egin behar zaiola aldarrikatzeko. Beste behin ere, gisa honetako heriotzak eragozteko arazoari errotik heldu eta neurri eraginkorrak eskatu zituzten. Bien bitartean, hildakoaren senarrak, ustezko erasotzaileak, Logroñoko ospitale batean jarraitzen du bere buruari eragindako zauriak sendatzen.
• Gara, 2008-08-19

Estibaliz Anguloren heriotza salatu eta emakumeen aurkako indarkeriaren aurrean neurri eraginkorrak har daitezen eskatzeko ehunka lagun irten ziren atzo kalera, Euskal Herriko Mundu Martxarako plataformak deituta. Gisa honetan, gertaerak erabat samindu duen Arabako Errioxako Mañueta herrian egindako salaketei jarraipena eman zitzaion.

Donostian egindako elkarretaratzean dozenaka lagun batu ziren «Matxismoak hiltzen gaitu!» leloa zeraman pankartaren atzean. Emakumeen aurkako indarkeriaren arazoari errotik heldu behar zaiola adierazi zuten eta azaleko neurriak baino, sakonekoak hartzeko eskatu zuten. Elkarretaratzeak Euskal Herriko makina bat bazterretan errepikatu ziren, Gasteizen, Bilbon eta Iruñean kasu.

Datu ofizialen arabera, Euskal Herrian aurten indarkeria sexistak eragindako hirugarren biktima da Estibaliz Angulo. Izan ere, Mañuetako 72 urteko bizilagunaren kasua, Nagore Laffage gazte irundarraren eta Tatiele de Sousa 20 urteko Iruñeko bizilagunaren heriotzei gehitu zaie jada luze jota dagoen emakumeen aurkako indarkeriak utzitako zerrenda beltzean. Angulok hainbat labankada jaso zituen eta pasa den ostiral goizean topatu zuten bere gorpua.

Ikerketei dagokionez, Ertzaintzak Gasteizko Goardiko Epaitegira bidali ditu kasuaren eginbideak, atzo Lakuako Gobernuko Barne Sailak aditzera eman zuenez.

Bien bitartean, atxilotuak, hildakoaren senarrak, Logroñoko San Pedro ospitalean jarraitzen du ingresatuta labanaz bere buruari egindako zauriak sendatzen. Antza, bere emazteari eraso egin ostean bere burua zauritu zuen Cristobal Martinez 72 urteko gizonezkoak. Bikotearen semeetako batek aurkitu zuen ostiral goizean amaren gorpua, aita, zaurituta, ondoan zela. Polizia espainoleko agenteen zaintzapean dago ustezko erasotzailea.

Elkarretaratzeak
Euskal Herriko makina bat herritan egin ziren atzo ilunabarrean Estibaliz Anguloren heriotza salatzeko elkarretaratzeak Euskal Herriko Mundu Martxarako Plataformak deituta.

> Iritzia: Josebe Egia > ESTEREOTIPO PARE BATI BURUZ

• Estereotipo pare bati buruz
• Gara, 2007-07-23 # Josebe Egia

Gaurko honetan estereotipoen erorialdia zuekin konpartitzera nator. Mitikoak, herrikoiak, kutsu matxista dutenak edo emakumea kanpoan uzten dutenak.

Alde batetik, «Maritxu berritsu» esakuneak laburbiltzen duena daukagu, hau da, emakumeok gizonezkoek baino joera handiagoa daukagula hitz egiteko. Amaierarik ez duen hitz-jarioa omen da gure ezaugarrietariko bat, bi hitzetan esan daitekeena beste bostehun ele gehiagoz hornitzea, alegia. Gizonezkoek, ordea, di-da batean komunikatzeko ahalmen miresgarria omen daukate, hitz gutxitan dena konpontzekoa.

Bada, Ameriketako Estatu Batuetan egindako ikerketa luze eta serio baten ondorioz, «Maritxu berritsu» ondo baino hobeto izan liteke «Andoni, Peru edo Josu berritsu». Izan ere, egunaren bukaeran botatzen dugun hitz kopurua oso antzekoa da, 16.215 bat, hain zuzen. Beraz, ez da egia emakumeok hirukoiztu egiten dugunik hitz kopurua emakume izategatik eta etengabe gure ahotsa entzutea gustatzeagatik. Pertsona bat hiztuna den ala ez da gakoa, bere sexua edozein dela ere. Hona ikerketa horren ondorioetariko bat, esandakoaren adibide garbia: gehien hitz egiten zuten hiru pertsonak gizonezkoak ziren -45.000 hitz-, baina baita gutxien hitz egiten zuena ere -500-.

Beste gauza bat da, hori bai, hitz egiten dugunaren edukia. Antza denez, oraindik ere gizonek uki edo ikus daitezkeen gauzei buruz hitz egiten dute gehienbat, eta emakumeak pertsonon arteko harremanei eta sentimentuei buruz aritzen gara, neurri askoz handiago batean. Hala ere, jendartean bultzatzen ditugun baloreekin batera egitate hau aldatzen ari dela iruditzen zait, baita aldatu egiten dela ere gizona gizonekin ari denean edo emakume batekin ari denean. Pertzepzioa begi-bistako zerbait bihurtuko delakoan nago, itxaropenez, ados egongo baitzarete gauza bat kantitatea dela eta beste bat kalitatea, ezta?

Beste alde batetik, eta kantitatea alde batera utzi barik, beste ikerketa batek argi utzi du emakumeok ere amets erotikoak barra-barra edukitzen ditugula, gizonezkoen kopurua berdinduta. Amets mota ezberdinak, baina apeta sexualak denok ditugula adierazten dutenak, finean.

Betidanik, arlo hau gizonezkoen urrezko eremua izan da, sexuak euren pentsamenduen eta ametsen ehuneko altu bat betetzen duela, alegia. Beti izan da horrela eta espeziearen ezaugarritzat onartu da inongo arazorik gabe. Emakumeok, berriz, sexualitatearekin arazo gehiago izan ditugu, era askean eta osoki bizitzeko: birjintasuna, garbitasuna, amatasuna eta halako idealen mende egon gara luzaroan. Ondorioz, badirudi sexuak ez duela gure buruan lekurik, ez duela garrantzirik guretzat, ez dela plazer iturri bat.

Baina estereotipo zaharkitu bat besterik ez da. Egun, emakumeok amets erotikoak edukitzeaz gain, gizonek bezalaxe gaiari buruz hitz egiten dugu -horra hor gure hitzen edukietariko bat-. Batzuek gehiago, beste batzuek gutxiago. Hemen ere, izaera kontua da gakoa, eta pertsonaren sexuak zerikusi gutxi dauka.