> Argitalpenak: De Profundis > MINAREN SAKONETIK

• De Profundis / Oscar Wilde (Aitor Arana) / Txalaparta, 2007
• Minaren sakonetik
• Gara, 2007-11-03 # Ion Olano

“Ikusten duzu zure bizitza idatzi beharra dudala zuretzat, eta hori ulertu beharra duzu. Lau urte baino gehiago dira elkar ezagutzen dugula. Denbora horren erdia elkarrekin igaro dugu; beste erdia presondegian eman behar izan dut gure adiskidetasunaren ondorioz”. Aitor dut: Wildek erraz utzi dit estreinakoa. Irakurri ondoren besarkatzeko moduko liburua baita De Profundis. Has nadin, bide batez, Aitor Arana itzultzailearen lana txalotuz, Oscar Wilderen (1854-1900) hitzen dotoreria eta atsegin bizia euskarara ederki ekartzeagatik.

Sarrerako “zu” Lord Alfred Douglas (1870-1945) zen, Wilderen lagun eta amorante gaztea, De Profundis den gutun luzearen hartzailea. Harekiko harremanagatik amaitu zuen Wildek giltzapean. Izan ere, Douglasen aitak sodomia egotzi zion Wilderi, eta bi urteko galeretara zigortu zuten. Prozesuaren aurretik, bitartean, eta ondoren, Douglas haren lagunaz baliatu zen luxuzko bizimodua izan eta trukean deus gutxi emateko.

Wildek ezin hobeto idatzi zuen: “Biziaren Plazera eta Artearen Plazera ikasteko etorri zinen nigana. Menturaz, askoz zoragarriagoa den zerbait zuri irakasteko hautatua naiz: minaren esanahia eta haren edertasuna”. Izan ere, De Profundis ezer bada, minaren gorazarrea da. “Mina, bada, eta berak erakusten duen guztia da nire mundu berria”, esan du sakon. “Une batzuetan egia bakarra Mina dela iruditzen zait. Beste gauza batzuk ikusmenaren edo janguraren ilusioak izango dira menturaz, bata itsutzeko egina, betekada sortzeko bestea, baina Minaz munduak eraiki dira, eta ume baten edo izar baten jaiotzan mina dago”.

Minaren irakaspena da, klase magistral bat bezala, Douglasi eman nahi diona. “Mina dagoen lekuan lur sakratua dago. Egunen batean ohartuko zara horrek esan nahi duenaz. Ordura arte ez duzu biziaz ezer jakingo”. Wildek errebelazio bat izan zuen espetxean: mina deskubritu, eta “Apaltasuna” erdiestea izango zuen bizitzako misio bakar. Ez zuen luze iraun, ordea. Espetxetik irten, eta ia idazteko betarik ez aukerarik gabe hil zen, handik hiru urtera, Parisen.

Reading presondegian idatzi zuen Wildek De Profundis. Orriak zerri eginda uzteko moduko esaldi azpimarragarriz josia dago liburua. Wilde berri bat erakusten digu. Wilde ezin gizatiarrago, Wilde ezin biziago, Wilde ezin Wildeago bat.

Mozorrorik gabe, aurpegi guztiak erakusten dizkio Douglasi, dizkigu guri: maitakorra (”Min handia izan nuen beti, zure izaera negargarri haren biktima ikusten baitzindudan. Maite zintudan”), zalantzatia (”Astebetean egin nuen gogoeta hartaz, zurekiko zuzengabea ez ote nintzen pentsatzen, ez ote zintudan oker epaitzen”), gogorra (”Zure garuna? Azpigaratuta zegoen. Zure irudimena? Hilik zegoen. Bihotza? Jaio gabe zegoen artean”).

Gainetik mintzatzen da Wilde: “Txikia denak handia azpiratzen zuen. Indartsuen gaineko ahulen tirania zen”. Douglas da Wilderen itzal astuna, argia itzaltzen dion itzala. Wildek ezin ditu ezkondu bere “Artea” eta lagunaren presentzia. Baina argi du zein den erruduna. “Neure buruari esan behar diot ez zuk ez zure aitak, mila aldiz biderkatuta, ezin izango zenutela suntsitu ni bezalako gizon bat; neuk suntsitu nuela neure burua; eta inor, ez handi ez txiki, ez dela suntsitzen, ez bada bere kabuz”.

Egiazko liburua da De Profundis. Egiaz betea. “Egia, hala da, entzuteko gauza mingarria da eta ahoskatzeko oso mingarria”, Wildek idatzi du. “Nik aurrez aurre begiratu behar izan diot neure iraganari. Begiraiozu aurrez aurre zeureari. Eser zaitez lasai hura ikertzeko. Bizio gorena axalkeria da. Ulertzen den guztia ongi dago”. Egia da, Wilderen kontakizuna bertsio bat baino ez da. Eta zer da egia, ez bada bertsio bat? Eta zer da literatura, ez bada egia?

> Berria: Literatura > OSCAR WILDEREN MINAK ERAGINDAKO "DE PROFUNDIS" LANA EUSKARATU DUTE

• Oscar Wilderen minak eragindako «De Profundis» lana euskaratu dute
• Gara, 2007-10-23 # Rebeka Calvo · Donostia

Oscar Wilderen beste lan bat euskaratu dute, «De profundis» hain zuzen. Lan hau, hala ere, ez da «Reading kartzelako balada», «Dorian Grayren erretratua» edo «Fidel izan beharraz» lanak bezalakoa. Izan ere, «De profundis»en agertzen den Wilde umila da, minetik hitz egiten du, eta darabilen zintzotasuna dela eta, hunkigarri egiten zaio irakurleari.

«De profundis» Readingeko kartzelan zegoela idatzi zuen, azken hilabeteetan zehazki; bertan bi urte eman zituen. Dublinen jaiotako idazleak ez zuen lana liburu izateko idatzi, eskutitza baitzen, bere maitaleari, lord Alfred Douglasi zuzendutakoa. Gogoratu behar da, maitaleak bere aitari Wilderekin bizitakoak kontatu zizkiola, eta honek salaketa jarri zuela bere kontra. Azkenean bere homosexualitatea zela-eta sodomia delitua egotzi zioten.

«Kuttunari idatzitako karta»
«Kuttunari idatzitako karta da», esan zuen aurkezpenean Felipe Juaristi idazleak, zeinak hitzaurrea idatzi duen. «Maitasun historia da azken finean, maitaleen arteko tirabirak agertzen dira bertan», gaineratu zuen. Itzulpena Aitor Aranak egin du, eta eskutitza izan arren «oso ondo idatzia» dagoela agertu zuen. Era berean, «txutxu-mutxu» gehiago ere argitu zituen itzultzaileak : «Oscar Wilde oso maiteminduta egon zen lord Alfred Douglasekin, nahiz eta honek hondamen ekonomikoa ekarri zion lehenengo, eta kartzelara eraman zuen ondoren. Douglasek, hauxe esaten ei zien bere lagunei; bi urte eman ditut berarekin maiteminduta eta gainontzeko denbora guztia, berriz, hori ukatzen».

Txalapartak argitaratutako liburua erosgai dago jada 17 euroren truke.

> Berria: Literatura > OSCAR WILDEK "GIZON ERORIAREN PARABOLA" IDATZI ZUENEKOA

• Oscar Wildek «gizon eroriaren parabola» idatzi zuenekoa
• 'De profundis' euskaratu du Aitor Aranak, egile irlandarrak kartzelan idatzitako eskutitz sakona
• Berria, 2007-10-23 # Xabier Martin · Donostia

Moralaren aurkako delitua egotzi zioten. Kartzela ezagutu zuen. Bi urtez. Traizioa ere aski ezagun izan zuen. Maitatu besterik ez zuen egin, ordea. Baina gizonezkoen arteko maitasuna zen hura, eta bizitzaren azken aroan sufrikarioa ekarri zion aske izateak, «beldurrik gabe ozen aritzeak». Oscar Wildek (Dublin, 1854-Paris, 1900) erraietatik idatzi zuen De profundis bere azken nobela. Eskutitza berez, bere amorante eta kartzelako bidea zabaldu zion gizonari idatzitako testigantza. Wilderen azken nobela, klasikoen artean berezko lekua duena, euskaraz irakur daiteke jadanik. Aitor Aranak (Txalaparta, 2007) plazaratu du De profundis, eta Felipe Juaristik idatzi du hitzaurrea.

«Bereziena eta hunkigarriena da Oscar Wildek idatzi dituen liburuen artean», dio Juaristik. Haren arrazoiak ez dira urriak. «Idatzitako azkena izan zuen, eta ez zuen nobela gisa idatzi, eskutitz moduan baizik. Gainera, kartzelan idatzitakoa da, garai horretan homosexuala izatea delitua zelako, are gehiago izaera hori denen aurrean aldarrikatzen bazen, Wildek egin zuen bezala». Idazlea «probokatzailea» izan zen beti, ez alferrik, «mugan ibiltzen zena», eta arerio «txar bat» egokitu zitzaion aurrez aurre, Queensberry markesa. Haren ekinak eraman zuen kartzelara eta pasadizo traumatiko horrek erabat aldatu zuen Wilde. Kartzelatik atera eta hiru urtera hil zen, ia berriro idazteko gai izan gabe.

Literaturan aspaldiko eztabaida da literatura bizitza bihurtu behar den edo bizitza literatura. Oscar Wildek bigarren aukeraren alde egin zuen. «Bere bizitza arte bihurtu zuen». Literatura bizitzeko modua zen harentzat.

WILDEREN MISTERIOA EZ DAGO EZKUTUAN. Felipe Juaristiren ustez, «mozorro eta maskara askotako gizona» izan zen Wilde, era berean, eta bere bizitzako azken aroan soinetik kendu zituen estalkiak. «'Misterioa ez dago ezkutuan, agerian baizik', esan zuen bere bizitzari erreparatuz». De profundis Alfred Douglas maitaleari idatzitako epistolan, Wildek barruan zuena azaltzen da gordin. «Sakonetik idatzi zituen lerro horiek». Sakonetik fisikoki, ziega sakon batetik alegia, eta sakonetik egiari erreparatuz, barrualdeak agerian utziz. «Bihotzeko istorio bat da hau, egiazkoa, eta haren bidez benetako Oscar Wilde ikusten da. Liburu honen idazlea ez da mundu guztiak miresten duen egilea, umildutako gizona baizik, baztertua, banandua, lagunak utzitakoa. Izena lohituta dauka, zikinduta, eta gizon arrunta bihurtzen denean bere buruari buruzko gogoeta egiten hasten da. Hori da De profundis, gizon eroriaren parabola».

TXUTXU-MUTXUAK ERE BAI. Bestalde, De profundis-en euskarazko bertsioaren egileak, Aitor Aranak, uste du obraz eta egileaz aritzean «txutxu-mutxuei» buruz hitz egitea ere saihestezina dela. «Bera baino 15-16 urte gazteagoa zen poeta batekin maitemindu zen Wilde, eta kontua da Alfred Douglas oso gaizki portatu zela harekin». Douglas ere maiteminduta izango zela ez du ukatzen Aranak, baina «gehiegikeriak» nabarmenak dira, haren ustez. «Arazo handiak sortu zizkion; ekonomikoki larriak, esaterako».

Alfred Douglasek oso harreman txarra zuen aitarekin, eta harreman gaiztotu horrek zerikusi handia izan zuen Oscar Wilderen kartzelatzean. «Wilde tresna izan zen aitaren aurkako eraso baterako, eta nahiko tentela izan zen, harreman hori ez eteteagatik». Azkenean, bere aurkako epaiketan amodio homosexual hura defendatu zuen ozen, eta gaizki atera zen handik. «Testuinguru horretan idatzi zuen De Profundis, kartzelan hilabete asko beteak zituela».

Aranarentzat, «maisuki» idatzita dago, literatura arloan «balio handikoa» da. Hala ere, Wilderen ikuspegia besterik ez du eskaintzen noski, aferaren beste aldearen ikuspegia eman gabe. Oscar Wilde eta biok idatzi zuen ostean Douglasek, aferaren inguruan bere iritzia plazaratzeko. Obra hori ere euskaratzen ari da Arana, «datorren urtean edo» argitara emateko.

Bera bizi bitartean De profundis ez argitaratzeko eskatu zuen Oscar Wildek, eskutitza baita, intimoa, ez fikziozko eleberri soila. «Maitasun istorioa da azken finean, gorabehera guztiekin, zeloekin eta beste kontu askorekin». Baina sakona, izenburuak dioenez; «saminak eragindakoa».