2006/07/23

> Kritika: Argitalpenak > KEPA GALLEGOREN "EINGO AL DEU?"

  • Nola eman buelta galtzerdiei?
  • Berria, 2006-07-23 # Ibon Egaña

  • LIBURUA: 'Eingo al deu?' # Egilea: Kepa Gallego # Argitaratzailea: Artezblai / Serant Kultur Etxea # Generoa: Antzerkia # Urtea: 2006
Kalean paseoan goazela, lagunak bota dit galdera; boteprontoan, eta ezta bestela ere, erantzuten erraza ez dena: ba ote daude bi umore mota edo umorea egiteko bi optika? hots, bata denbora-pasa hutsezko helburuz egina eta bestea asmo kritiko eta subertsiboagoz egina? Eta erantsi du lagunak agian umoreak beti duela berekin asmo kritiko eta «iraultzailea». Ziurtasun handirik gabe erantzun diot agian «iraultzaile» edo «subertsibo» hitz potoloegiak direla denik eta umore gaixto eta azidoenarentzat ere, eta bururatu zait erabiliaren erabiliaz ironiak, sarkasmoak, parodiak egozten dieguna baino ahalmen urriagoa ez ote duten. Baina susmoak baino ez dira. Eta egia da, arrazoi du lagunak, umorearen sorburuan diskurtso ofiziala eta ezarritako balioak kuestionatzeko borondatea egon ohi da.

Etxera heldu eta Kepa Gallegoren Eingo al deu? teatro-lana irakurtzeari ekin diot, eta paseoan egindako galderak etorri zaizkit atzera, eskuartean nuena sexuaren, sexu-harremanen eta euskaldunek harreman horiei heltzeko dugun moduaz egindako umorezko lana baita. Sexua, euskalduntasuna eta umorea hirukotea lotu eta ekidinezina da bestelako hitzak etortzea gogora: topikoa, estereotipoa, klixea. Eta irakurtzen hasi ahala, konfirmatu egin zaizkit hasierako susmoak, sexuari eta sexu-harremanei buruzko topikoak izaeraz autonomoak diren esketx hauen abiapuntua baitira. Baina, jakina, arras diferentea da topiko eta estereotipoak umorerako erabiltzea, haiek kuestionatu gabe eta, finean, nahita ala nahi gabe, haiek indartuz eta konfirmatuz, edo haiek hartu, eta galtzerdiak balira bezala, buelta eman eta hankazgoratzea. Kepa Gallegoren lan honetako umorea gertuago dago bigarren eredu horretatik, hots, topikoak haien gaineko bigarren irakurketa bat egiteko erabiltzeko joeratik. Gayen inguruko estereotipo osoa birsortuko du esketx batean, baina amaieran, aurreiritzia eraitsiko duen azken gag-a gehituko dio; edo emakumeari harreman heterosexualean ustez dagokion leku pasibo eta hartzailea hizpide izango du, baina esketxak eredu hori kuestionatzen duen emakumea aurkeztuko du. Bestalde, estereotipoa konfirmatzera mugatu nahi ez duen umoreak beharko luke kontzientzia izan nondik, ze perspektibatatik abiatzen den, berau neurri batean umorerako gai eta zalantzarako akuilu bihurtzeko, eta horixe egiten du Gallegok ere, euskalduntasuna eta euskara ardatz hartu, eta biak ere umorerako lehengai erabili.

Ez da, baina, «galtzerdiei» buelta emateko gaitasuna obra honen bertute bakarra. Gallegok asmatu du halaber baliabideen ekonomia erabilita antzezlanari egitura sendoa bezain arina eta koherentea ematen, esketxak teatroaren egitura nagusian bikain txertatzen eta ikus-entzuleari keinuak egiten: ikus-entzuleei zuzenean mintzatuko zaie pertsonaia bere rola zalantzan jartzeko nahiz konfirmatzeko, edo pertsonaia/aktore dikotomia lausotu egingo da aktoreak eszenatokian bertan aldatzen dutelarik jantzia eta rola. Ezin aipatu gabe utzi, bestalde, liburuaren indargunerik sendoenetakoa, alegia, elkarrizketetan lortzen duen sinesgarritasun erabatekoa, hizkera urbano, garaikide eta «zikin» bat proposatuz, maiz gaztelaniako esamoldeak barra-barra baina oso modu errealistan tartekatuz.


Liburua bukatu eta hasierako galderara itzuliz, otu zait agian topikoen eta diskurtso ezarrien aurrean hartzen duten jarreraren arabera, bereiz litezkeela umore motak, eta Kepa Gallegoren honek izan baduela ezarritako eskemetan pitzadurak sortzeko xederik. Subertsiboa edo iraultzailea esatea askotxo da, baina topikoa hura traszenditzeko erabiltzen duen umore (gehienetan) ez ebidentea da berea, eta gustura irakurtzen den liburua taxutu du. Udazkenean iritsiko omen da obra taula gainera. Zain egongo gara.

2006/07/20

> Berria: Ikastaroak > LITERATURAREN SEXUALITATEA AZTERGAI UEUKO IKASTARO BATEAN

  • Literaturaren sexualitatea aztergai UEUko ikastaro batean
  • Homosexualitateak duen irudikapena landu zuten atzo
  • 'Gu, besteak eta ni. Erdiguneak eta periferiak gaurko literaturan' ikastaroa, egunotan Larraonan
  • Diario de Noticias, 2006-07-20 # I.F., Iruñea
Literatura garaikidea, batik bat euskalduna, ari dira aztertzen, besteak beste, UEUren Larraonako ikastaroetan. Baina literatura horren arlo zehatzetara jo dute Gu, besteak eta ni. Erdiguneak eta periferiak gaurko literaturan izeneko ikastaroan. Hain zuzen ere, azterketaren gaia honakoa delako: nola tratatzen ditu literaturak boterea eta erdigunea duten ereduetatik kanpo dauden gizataldeak?

Klasean proposatzen ari diren eztabaidetarako, periferian aurki-tzen diren hiru gizatalde hautatu dituzte: emakumeak, homosexualak eta etorkinak. Literaturak horiei eskaintzen dien lekua aztertzeaz gain, literatura barruko erdigunearen eta perferiaren arteko harremanez ere aritu dira, horretarako saio teoriko-kritikoak, sor-tzaileen begiradak eta testuen irakurketa-tailerrak tartekatuz. Yolanda Arrieta, Angel Erro, Uxue Apaolaza eta Urtzi Urrutikoetxea idazleak aurkitzen dira, bestak beste, hizlarien artean.

Atzo, hain zuzen ere, homosexualitateak literaturan duen irudikapena landu dute eta Mikel Aierbek eman zion hasiera jardunaldiari Euskal literatura heterosexuala, homosexuala ala asexuala da? galdera planteatuz. Literaturaren erdigunea gizonezko zuri, europar eta heterosexuala da, baina literatura berez asexuala da Aierberen ustez, "liburuek ez baitaukate sexurik. Baina idazleek, irakurleek, merkatuak, literatur sistemak eta abarrek sexualizatzen dute".

Gaur egun literatura homosexuala modan dago Aierberen esanetan: "Garai batean aldarrikapen esparrua izan zen, ahotsik ez zuen jendeari fikzioari esker ahotsa eskain-tzeko modu bat, baina homosexualitatea onartu den gizarteetan moda bihurtu da, guay da gay izatea, ugaltzen ari dira literatura homosexuala, denda homosexualak, gay eta lesbianen harrotasunaren eguna... Literatura homosexuala, femeninoa, erotikoa... bezalako etiketak erabilgarriak ala komertzialak diren eztabaidatu beharra dago. Izan ere, modek denbora mugatuan irauten dute eta gauzak arinkeriaz tratatzeko joera izaten dute".

Horren ondorioz, Aierbek ez duela literatura homosexuala terminoa babesten azaldu du: "Berdintasuna bada eskatzen dena, konponbidea ez da homosexualei zuzendatuko arlo mugatuak sortzea. Nire ustez, literatura osotasunean hartu behar da, nahiz eta gero horren barruan gai homosexualak edo erotismoa egon. Ez ditugu geuk daudenak baino etiketa gehiago jarriko!".

Idazle gasteiztarrak 2001era arteko ikerketa bat egin zuen gay-ak euskal literaturan nola azaltzen ziren aztertzeko.

> Berria: Ikastaroak > LITERATURAREN SEXUALITATEA AZTERGAI UEUN

  • Literaturaren sexualitatea aztergai UEUn
  • «Erdiguneak eta periferiak gaurko literaturan» ikastaroa ari dira egitenLiteratura garaikidea, batik bat euskalduna, ari dira aztertzen egunotan UEUren Larraonako ikastaroetan. Atzo mahai gainean jarri zuten galdera honakoa izan zen: Nola tratatzen ditu literaturak boterea eta erdigunea duten ereduetatik kanpo dauden gizataldeak? Mikel Aierberi egokitu zitzaion atzo homosexualitateak literaturan duen irudikapena aztertzea.
  • Gara, 2006-07-20 # Iruñea

Periferian dauden hiru gizatalde hautatu dituzte: emakumeak, homosexualak eta etorkinak. Literaturak horiei ematen dien lekua aztertzeaz gain, literatura barruko erdigunearen eta periferiaren arteko harremanez ere aritu dira, eta horretarako saio teoriko-kritikoak, sortzaileen begiradak eta testuen irakurketa-tailerrak tartekatu dituzte. Yolanda Arrieta, Angel Erro, Uxue Apaolaza eta Urtzi Urrutikoetxea idazleak daude, besteak beste, hizlarien artean.

Homosexualitateak literaturan duen irudikapena landu zuten atzo, eta Mikel Aierbek eman zion hasiera jardunaldiari; euskal literatura heterosexuala, homosexuala ala asexuala da? galdera planteatu zuen. Literaturaren erdigunea gizonezko zuria, europarra eta heterosexuala da, baina literatura berez asexuala da, Aierberen ustez: «Liburuek ez baitaukate sexurik. Baina idazleek, irakurleek, merkatuak, literatur sistemak eta abarrek sexualizatzen dute». Gaur egun literatura homosexuala modan dago, Aierberen esanetan: «Garai batean aldarrikapen esparrua izan zen, ahotsik ez zuen jendeari fikzioari esker ahotsa eskaintzeko modu bat, baina homosexualitatea onartu den gizarteetan moda bihurtu da. Literatura homosexuala, femeninoa, erotikoa... bezalako etiketak erabilgarriak ala komertzialak diren eztabaidatu beharra dago. Izan ere, modek denbora mugatuan irauten dute eta gauzak arinkeriaz tratatzeko joera izaten dute».

Horren ondorioz, Aierbek ez duela literatura homosexuala terminoa babesten azaldu zuen: «Berdintasuna bada eskatzen dena, konponbidea ez da homosexualei zuzendatuko arlo mugatuak sortzea. Nire ustez, literatura osotasunean hartu behar da, nahiz eta gero horren barruan gai homosexualak edo erotismoa egon. Ez ditugu geuk daudenak baino etiketa gehiago jarriko!»

Dena dela, zertaz ari gara gaur egun literatura homosexuala aipatzen dugunean? Homosexualitatea gaitzat duen edozein liburu da literatura horren parte? Homosexual batek idatzitakoa? Homosexuala ez den idazle batek sor dezake literatura homosexuala? Galdera horiek guztiak planteatu zituen Aierbek klasean, eta Rikardo Arregi Diaz de Herediak egindako ikerketa bat hartu zuen abiapuntutzat.

Idazle gasteiztarrak 2001era arteko ikerketa bat egin zuen gayak euskal literaturan nola azaltzen ziren aztertzeko. Nobela pilo bat begiratu ondoren ondorioa izan zen homosexualak oro har gutxi agertzen zirela, eta bigarren mailako pertsonaiak izaten zirela, gizarte ingururik gabekoak. Pertsonaia nagusiak izanez gero, berriz, sekulako dramatismoan murgilduta agertzen ziren, bekatu eta erruduntasun sentimendu artean. Dena dela, Diaz de Herediak onartu zuen Xabier Montoyaren “Gasteizko hondartzak” edo Iban Zalduaren “Gezurrak, gezurrak, gezurrak” liburuetan agertzen zirela altxor batzuk.

Aierbek 2001etik honakoak behatu ditu, ordutik zerbait aldatu den ala ez jakiteko. Esate baterako, Juanjo Olasagarreren “Ezinezko maletak” saiakera landu bat dela uste du Aierbek, «altxor bat», protagonista homosexuala izanik, euskal gizartea eta aurreratuagoa den Londreskoa aurrez aurre jartzen dituena. Beste narrazio labur batzuetan, berriz, zera ikusten du Aierbek: «Badago homosexualitatea gaitzat hartzeko ahalegina, arazo moduan planteatu gabe. Baina badago oraindik ere homosexualitatea eta tremendismoa lotzeko joera».

Hainbat itzulpen ere aztertu ditu Aierbek, esate baterako, Dennis S. Miles-en “Laguna” eta Paul Austerren “Brooklingo erokeriak”. «Azken horrek zerbait aurreratu dela erakusten du. Izan ere, bertan pertsonaia homosexual bat agertu eta New Yorkeko errealitatea islatzen da, gaur egungoa, oso azkar itzuli den liburua delako, eta hango egoeraren eta hemengoaren artean alde handirik ez dagoela ikusten da. Horrek baikortasunerako arrazoiak ematen ditu», esan zuen.

Emigrazioaren gaia aztertuz amaituko da gaur ikastaroa.