> Kritika: Gontzal Agote > MILK ETA OBAMA

• Milk eta Obama
• Berria, 2009-01-13 # Gontzal Agote

Bere ibilbide zinematografikoaren hasieran, homosexualitatea gaitzat -gai nagusitzat- zuten bi film egin zituen Gus Van Santek. Bad Night-ekin egin zuen debuta 1985ean, eta River Phoenix eta Keanu Reeves aurrez aurre jarri zituen, sei urte beranduago, My Own Private Idaho filmean. Orain, ia bi hamarkada geroago, berriro heldu dio gauari, baina Dylanek esaten zuen moduan, garaiak aldatzen ari dira. Ameriketako Estatu Batuetako historiako oso momentu garrantzitsu batean etorri da Milk, hemendik egun gutxira lehen presidente afroamerikarra izendatuko baitute. Eta testuinguru horretan ulertzen ahal da bere azken pelikula hau.

Izan ere, istorio militantea da. Gay komunitatea bere eskubideen alde nola borrokatu den kontatzen du filmak, Harvey Milk ekintzaile eta politikariaren bizipenen bitartez. Baina filma harago doa, murritzegia bailitzateke soilik gay mugimenduaren defentsa moduan ulertzea.

Eskubide zibilen aldeko borrokaren isla da Harvey Milk eta lagunen ahalegina, eta norbaitek horrela ulertuko ez balu, amaieran argi utzi nahi du Gus Van Santek, alter ego-aren off-eko ahotsaren bitartez: afroamerikarren, emakumezkoen, etorkinen, erretiratuen... azken finean, gutxiengoen aldeko aldarria. Barack Obamaren aroa hasi behar den honetan oso gogoan izan beharrekoa, AEBetan eta nonahi.

Alde horretatik, hainbat irakaspen uzten ditu gay komunitateak San Frantziskon, hasieran, eta herrialde osoan, ondoren, egindako borrokaldi luzeak. Filmak xehetasun handiz kontatuko digu prozesu osoa: kontzientzia hartzea, borroka moldeak, ekintza zuzena eta bide politikoaren arteko uztarketa, etsipena, garaipen txikiak... Beste pelikula militante askoren moduan, eskubide zibilen arloan oso pedagogikoa gertatzen ahal da Milk.

Afera da, pedagogia hori pantailara eramateko, zuzendariak biderik ohikoena hautatu duela, lekutan daude Gerry, Elephant eta Last Days-eko bide esperimentalak. Oso estatubatuarra den generoa da biopic-a, eta kasu honetan hagiografia moduko bat osatu du bere pertsonaia kutunaren inguruan.

Makularik gabeko gizona, konprometitua eta nekaezina, aldareetara igotzeko modukoa, kasik. Askotan ertzik gabekoa eta tematiegia gertatuko da Sean Pennek haragitzen duen Harvey Milk hori; maitakorregia eta samurregia, beharbada, zuzendariaren begirada. Azken hilabeteotan han eta hemen Obama santifikatuari eskaini zaionaren oso antzekoa.

> Argitalpenak: De Profundis > MINAREN SAKONETIK

• De Profundis / Oscar Wilde (Aitor Arana) / Txalaparta, 2007
• Minaren sakonetik
• Gara, 2007-11-03 # Ion Olano

“Ikusten duzu zure bizitza idatzi beharra dudala zuretzat, eta hori ulertu beharra duzu. Lau urte baino gehiago dira elkar ezagutzen dugula. Denbora horren erdia elkarrekin igaro dugu; beste erdia presondegian eman behar izan dut gure adiskidetasunaren ondorioz”. Aitor dut: Wildek erraz utzi dit estreinakoa. Irakurri ondoren besarkatzeko moduko liburua baita De Profundis. Has nadin, bide batez, Aitor Arana itzultzailearen lana txalotuz, Oscar Wilderen (1854-1900) hitzen dotoreria eta atsegin bizia euskarara ederki ekartzeagatik.

Sarrerako “zu” Lord Alfred Douglas (1870-1945) zen, Wilderen lagun eta amorante gaztea, De Profundis den gutun luzearen hartzailea. Harekiko harremanagatik amaitu zuen Wildek giltzapean. Izan ere, Douglasen aitak sodomia egotzi zion Wilderi, eta bi urteko galeretara zigortu zuten. Prozesuaren aurretik, bitartean, eta ondoren, Douglas haren lagunaz baliatu zen luxuzko bizimodua izan eta trukean deus gutxi emateko.

Wildek ezin hobeto idatzi zuen: “Biziaren Plazera eta Artearen Plazera ikasteko etorri zinen nigana. Menturaz, askoz zoragarriagoa den zerbait zuri irakasteko hautatua naiz: minaren esanahia eta haren edertasuna”. Izan ere, De Profundis ezer bada, minaren gorazarrea da. “Mina, bada, eta berak erakusten duen guztia da nire mundu berria”, esan du sakon. “Une batzuetan egia bakarra Mina dela iruditzen zait. Beste gauza batzuk ikusmenaren edo janguraren ilusioak izango dira menturaz, bata itsutzeko egina, betekada sortzeko bestea, baina Minaz munduak eraiki dira, eta ume baten edo izar baten jaiotzan mina dago”.

Minaren irakaspena da, klase magistral bat bezala, Douglasi eman nahi diona. “Mina dagoen lekuan lur sakratua dago. Egunen batean ohartuko zara horrek esan nahi duenaz. Ordura arte ez duzu biziaz ezer jakingo”. Wildek errebelazio bat izan zuen espetxean: mina deskubritu, eta “Apaltasuna” erdiestea izango zuen bizitzako misio bakar. Ez zuen luze iraun, ordea. Espetxetik irten, eta ia idazteko betarik ez aukerarik gabe hil zen, handik hiru urtera, Parisen.

Reading presondegian idatzi zuen Wildek De Profundis. Orriak zerri eginda uzteko moduko esaldi azpimarragarriz josia dago liburua. Wilde berri bat erakusten digu. Wilde ezin gizatiarrago, Wilde ezin biziago, Wilde ezin Wildeago bat.

Mozorrorik gabe, aurpegi guztiak erakusten dizkio Douglasi, dizkigu guri: maitakorra (”Min handia izan nuen beti, zure izaera negargarri haren biktima ikusten baitzindudan. Maite zintudan”), zalantzatia (”Astebetean egin nuen gogoeta hartaz, zurekiko zuzengabea ez ote nintzen pentsatzen, ez ote zintudan oker epaitzen”), gogorra (”Zure garuna? Azpigaratuta zegoen. Zure irudimena? Hilik zegoen. Bihotza? Jaio gabe zegoen artean”).

Gainetik mintzatzen da Wilde: “Txikia denak handia azpiratzen zuen. Indartsuen gaineko ahulen tirania zen”. Douglas da Wilderen itzal astuna, argia itzaltzen dion itzala. Wildek ezin ditu ezkondu bere “Artea” eta lagunaren presentzia. Baina argi du zein den erruduna. “Neure buruari esan behar diot ez zuk ez zure aitak, mila aldiz biderkatuta, ezin izango zenutela suntsitu ni bezalako gizon bat; neuk suntsitu nuela neure burua; eta inor, ez handi ez txiki, ez dela suntsitzen, ez bada bere kabuz”.

Egiazko liburua da De Profundis. Egiaz betea. “Egia, hala da, entzuteko gauza mingarria da eta ahoskatzeko oso mingarria”, Wildek idatzi du. “Nik aurrez aurre begiratu behar izan diot neure iraganari. Begiraiozu aurrez aurre zeureari. Eser zaitez lasai hura ikertzeko. Bizio gorena axalkeria da. Ulertzen den guztia ongi dago”. Egia da, Wilderen kontakizuna bertsio bat baino ez da. Eta zer da egia, ez bada bertsio bat? Eta zer da literatura, ez bada egia?