> Artikulua: Angel Erro > BI LEGEZ KANPOKO

• Bi legez kanpoko
• Brendan Behan eta James Patrick Donleavy idazleek nobela ausart eta probokatzaile bana idatzi zuten, beren garaian debekatuak, gaur irakurketa nahitaezkoak.
• Berria, 2009-07-12 # Angel Erro

Adimenak kapritxoko loturak egiten ditu. Ezagutu berri ditugun bi lagunak luzaro nahas ditzakegu elkarrekin, eta, denbora aurrera doan heinean, hasierako nahasketa horren zantzuak geldi daitezke inkontzientean, norberak baino sumatzen ez dituen bizitza paralelo sekretuak baleramatzate bezala. Gehiegizko aitormena izan badaiteke ere, esan behar dut denbora luzez Ovidioren eta Horazioren artean zein den zein ziurtatu aurretik istant batez pentsatu behar izan dudala -nahi duenak oraindik proba egin dezake eta ikusiko du begiak nola goititzen ditudan oroimenaren koadrantera-.

Gaur, buruan sortu zaidan horrelako bikote bati buruz jardungo dut: Brendan Behan (1923-1964) eta James Patrick Donleavy (1926).

Brendan Behan
Behan irlandarra zen, baina bere herriaz eman zuen irudia ez zen zeharo idilikoa izan: «Nik folk kantariak gorroto ditut, den-denak fusilatuko nituzke». Idazle izatera eraman zuten arrazoiez ere oso ziur zegoen: «Ez naiz apaiza, bekataria baizik. Ez naiz psikiatra, neurotikoa baizik. Nire neurosiak bizibidea ateratzeko tresna dira. Sendatuko banintz, etxeak margotzera itzuli beharko nuke». Horiek guztiak Brendan Behan's New York izeneko gogoeta koadernoan jaso zituen, hil baino lehentxeago, baita hiri harekiko miresmena eta edanarekiko lotura ere: «Ni edale bat naiz, idazte arazoekin».

Edarizaletasunak, 41 urterekin hilobira eraman aurretik, lehen arrakasta erraztu zion. The Quare Fellow (1954) antzezlana sustatzeko telebistan egin zioten elkarrizketara nabarmen edanda agertu eta piztu zen polemikatxoak antzokia bete zuen -orduz geroztik, askotan ikus-entzuleak ere eskandalizatu zituen-. Kartzelan girotutako obra horretan, heriotzara zigortutako preso baten azken egunaren aurrean gaude, irritik goibelera joanik. Quare hitza queer-aren irlandar aldaera da, baina gerora hartu duen gay adiera baino lehenagokoa; hala ere, homosexualtasuna islatzen da antzezlanean. Horren ondoren idatzi zuen antzezlana gaelikoz egin zuen, IRAkide bati buruz: An Giall (Bahitua). Oso aztertua izan da lan horren ingelesezko itzulpenak ez duela zer ikusirik gaelikozkoarekin -produktorearen eskua ikusi nahi izan da; alde politikoa leundu eta, The Quare Fellow-aren arrakastagatik akaso, gay pertsonaiez bete zuen The Hostage-.

IRAren gaia ez zitzaion Brendan Behani arrotz; izan ere, nerabetasunetik IRAn parte hartu baitzuen -13 urterekin Fianna Éireann gazte erakundean sartu zen-. Horrek ekarri zion bost urteko egonaldia Borstal izeneko gazteentzako zentzategian, 1939an harrapatu zutenetik. Han bizitakoarekin 1958an bere maisulantzat jotzen den nobela idatzi zuen, Irlandan lizunkeriagatik denbora luzez debekatua: Borstal Boy -gaztelaniaz Delincuente juvenil izenarekin itzuli berria Ediciones del Viento argitaletxe galegoan-. Bertan, bildungsroman baten egituran, gaztearen idealismoa, kartzelako esperientzia gogor eta ezustekoa -«zaindari katolikoak okerrenak ziren eta katoliko irlandarrak okerretan okerrenak»-, bortxakeria ororen funtsik eza eta kanporako proiektuak -«desfile gehiagotara ez joan, eta IRAtik irten, eta nire lanaz gehiago arduratu, eta dantzatzera atera, eta hortik ibili, eta ezkondu...»- islatzen dira. Erakunde militarretiko urruntze honen despit, gudari baten hileta eskaini zioten hil zenean. New Yorketik itzuli berria zen.

James Patrick Donleavy
New Yorken jaio zen, 1926an. Bigarren Mundu Gerran parte hartu ondoren Dublinera aldatu zen, eta han, irlandar nazionalitatea harturik, bizi da oraindik ere. Bere xede artistikoa, inoiz esan zuenez, «bere gurasoak lotsaz hilaraztea zen». Eta ez zen gehiegi berandutu helburua lortzen. 1955ean The Ginger Man -Jengibre gizona, El hombre de mazapán gaztelaniazko itzulpenean -Edhasa, 2009-; L'homme de gingembre frantsesezkoan- argitaratu zuen, 30 argitaletxe beldurtik ezezkoa eman ondoren. Irlandan hogei urtez debekatuta egon da, lizunkeriagatik. Hala ere, munduko hizkuntza anitzetan 45 milioi ale saltzera iritsi da, eta joan den mendeko nobelarik inportanteenetarikotzat jotzen da, seguruenik eleberriaren protagonistaren erakargarritasunagatik.

Sebastian Balfe Dangerfield da protagonista, Dublinen alderrai dabilen mozkor estatubatuar grinatsu, haserrekor, lizun, joko zalea eta abar. Emazteari ematen dion tratua ez da gaur egun sozialki zuzenegia, baina ez da hori urratzen duen arau sozial bakarra: erlijioa, sexua, klase sozialak, ezer ez da libratzen. Dangerfielden genealogia zehaztu nahi bagenu, Leopold Bloomen seme sasikotzat har genezake, eta John Kennedy Tooleren A Confederacy of Dunces-eko Ignatius Reillyren aitzindaria.

Estilo bereko beste lan bat, baina antzerkirakoa, Fairy Tales in New York da (Maitagarrien ipuinak New Yorken), non gizartearen ahuleziak desestaltzen dituen protagonista, orain, Cornelius Christian den. Baina jengibretasun hartatik ere ihes egiten saiatu da, esaterako, autofikziorik biziena eta tenis modalitate berri baten asmakuntza nahasten duen nobela bitxiarekin (De Alfonce Tennis: The Superlative Game of Eccentric Champions; Its History, Accoutrements, Rules, Conduct and Regimen).