> Elkarrizketa: Roberto Caston > "DESBERDINA DENA ONARTZEA ZAILA DA..."

• Roberto Caston – Zinemagilea: «Desberdina dena onartzea zaila da, desberdina den hori ikusten ez baduzu, bizi ez baduzu»
• Traza handiko atzerriko zinema jaialdi batean aurkeztuko den aurreneko euskal filma zuzendu du Roberto Castonek. Berlinaleko Panorama sailean erakutsiko dute 'Ander', sexu askatasuna gai nagusi duen euskarazko pelikula.
• Berria, 2009-01-20 # Irune Berro • Bilbo

Zinegoak jaialdiko eskuko egitarauetako testuak idazten aurkitu dugu Roberto Caston zinemagilea (Coruña, 1973). Ander filmaren egilea ez ezik, Zinegoak jaialdiko zuzendaria ere baita Caston. Galiziarra sortzez, sei urte daramatza Bilbon bizitzen. Aurten, urtarrilaren 30etik otsailaren 7ra egingo dute gay, lesbiana eta transexualen inguruko Bilboko zinema festibala. Eta, egunotan, azken kontuak lotzen dabil Castonek gidatzen duen lan taldea. Ohi baino lanpetuago dabiltza, estresak jota. Baina Castonek gogo onez erantzun die aurki estreinatuko duen filmari buruzko galderei. Zuzendu duen lehen lan luzea da. Iragan den udan grabatu zuen, Bizkaiko Zeanuri herrian, Josean Bengoetxea eta Christian Esquivel aktoreekin.

Baserri giroan kokatu duzu filmak kontatzen duen istorioa, bizimodu hiritarretik urrun. Eta horren helburua probokatzea dela esan duzu. Eztabaida sortzea, jendearen kontzientzian eragiteko.
Jendeari zer pentsatua eman nahi diot; esan nahi diot homosexualitatea ez dela bakarrik hiri handietan gertatzen. Herrietan ere ematen dela, herri txikietan. Lurrarekin lotura estua duten toki horietan tradizioak agintzen duela uste da, ez dela inoiz ohiz kanpoko gauza arrarorik gertatzen. Baina sexu bereko pertsonak maite dituztenak leku guztietan daudela esan nahi diot jendeari, filmaren bidez. Homosexualitatea ez dela hirira mugatzen. Egon daitezkeela desberdin pentsatzen eta maitatzen duten bi edo hiru edo zenbait pertsona herri batean, txiki-txikia izan arren. Pixkana haziz doan immigrazioak ere ekar ditzake aldaketak herri txikietara. Eta prostituzioa ez da berria leku horietan. Osagai horiek ditu filmak.

Zure ustez, baserri giroko herri horietan itxiagoa da jendea hirietan baino? Ez da topikoa?
Itxiagoak direla iruditzen zait. Leku guztietako herri txikietan gertatzen da, Euskal Herriko herrietan, Galiziakoetan, Andaluziakoetan... Baserri giroko herri txikiak tradizionalagoak izaten dira, aldaketarekiko eta pentsaera modernoarekiko hotzagoak. Zailagoa da jende horrengana heltzea. Batzuek, hala ere, harritzen zaituzte; hirietan bizi diren askok baino pentsaera askatzaileagoa dute. Baina tira, homosexualitatearen normalizazioan urratsak egitea zailagoa da herrietan, hirietan baino. Homosexualitatea ikusezina baita toki horietan. Eta desberdina dena onartzea zaila da, desberdina den hori ikusten ez baduzu, bizi ez baduzu.

Hirietan ere jende asko bizi da errealitate horri bizkar emanda. Ez duzu uste?
Bai, noski. Arlo honetan dena egina dagoela pentsatzen dutenak oker dabiltza. Bide luzea dugu oraindik egiteko. Bilbo, esaterako, hiri nahiko handia da, eta ez da ohikoa sexu bereko bikoteak kalean eskutik hartuta ikustea. Jendea ez da ausartzen benetan den moduan agertzera.

Beharrezkoa da gaur egun halako filmak egitea?
Baserri giroan nahiz hirian kokatzen direnak, denak dira beharrezkoak. Jende askorengana denbora gutxian heltzeko bitarteko ezin hobea da zinema. Kontua da zinema industria dela, eta, zoritxarrez, pelikulek negozio izan behar dute jendearengana heltzeko. Hau da, banatuko duen enpresarik ez badago, estreinatu barik geratuko da filma. Eta, horrela, nekez iritsiko da jendearengana. Homosexualitatea eta transexualitatea gaitzat duten filmei gertatzen zaie: bidean geratzen dira. Estatu espainiarreko aretoetara apenas heltzen diren. Euskal Herrian nekez ikus daitezke. Komertzialenak heltzen dira. Batzuetan mirariak gertatzen dira: film batek sari garrantzitsu bat jasotzen du eta munduaren luze-zabalean hedatzen da. Brokeback Mountain, esaterako. Pelikula ikaragarria da. Baina homosexualitateari buruzko ikuspegi gris samarra ematen du. Pertsonaietako bat hiltzen da... Tira, 60ko edo 70eko hamarkadan giroturik dago, eta sasoi hartan errazagoa zen hala gertatzea beste era batera baino, baina...

Zure filmak amaiera zeharo desberdina duela esan nahi duzu?
Erabat desberdina, bai. Batzuek galdetzen didate ea Ander euskal Brokeback Mountain-a den, baina ez dute zerikusirik, benetan. Ezertan ere ez dute antzik. Ezta azaltzen diren mendietan ere, ederragoak dira hemengoak!

Zer-nolako ikuspegia eman nahi izan duzu homosexualitateaz?
Oso modu naturalean agertu nahi izan dut. Anderrek ez daki homosexuala dela, eta ez da bere homosexualitateaz jabetuko Jose ezagutuko duen arte. Emakumeekin harremanak izan ditu noizbehinka, eta Reme prostitutarekin ere bai. Baina besterik ez. 44 urte ditu eta mutilzaharra da. Haren etorkizuna amarekin bizitzea dela dirudi. Euskal Herrian dauden hainbat baserritarren antzeko bizimodua du Anderrek. Ez du esan nahi mutilzahar guztiak homosexualak direnik, baina Anderren kasuan hala da. Bere sexualitatea txarto ulertu duelako dago egoera horretan.

Filmak aurrera egin ahala aurrera egingo du ere Anderren pertsonaiak?
Modu naturalean jabetuko da bere sexualitateaz, Joseren bidez. Homosexuala dela jakitean sortuko da gatazka bere baitan. Josek ez du halako gatazkarik. Perutik dator Jose. Ez dakigu Perun hala bizi duten, baina Josek behintzat hala bizi du bere homosexualitatea. Ez dio beldurrik jendearen jarrerari. Anderrek, ordea, sekulako beldurra dio jendeak esan dezakeenari. Hori da bien arteko desberdintasun nagusia. Jose kanpotik dator eta azaleko koloretik hasita da desberdina herrian. Beste zerbaitetan ere desberdina izateak ez dio askorik axola. Azkenean Anderrek berak askatuko du barruan duen korapiloa.

Berlinaleko Panorama sailean parte hartzeko hautatu dute filma.
Zinemaz dakiten lagun batzuei erakutsi nien eta gustatu zitzaien. Berlinale laster izango zela eta, probatzea pentsatu genuen. Panorama sailera aurkeztea filma, eta ez sail ofizialera, hor behi sakratuen lanak ematen baitituzte eta gurea aurrekontu txikiko filma baita. Oso zaila da Panoraman aukeratzea. Milaka eta milaka lan aurkezten dira, eta soilik hamabost aukeratzen dituzte. Pasatu behar duen lehen iragazkia Espainiako Kultura Ministerioarena da. Eta Ander filmak pasatu zuen, Agustin Diaz Yanesen Sólo quiero caminar filmarekin batera. Liga berberean jokatuko dute biek, eta harrigarria da Diaz Yanesen pelikulak sekulako aurrekontua baitu. Beraz, Ander maila horretara heltzea izugarri pozgarria da guretzat. Telefonoz deitu nindutenean pozez saltoka hasi nintzen, ezin nuen sinetsi! Gainera, badago gehiago: Panorama sailaren barruan, Panorama Berezia azpisaila dago. Hau da, hiru film aukeratzen dituzte areto arruntean barik, jauregi batean eskaintzeko. Jendaurrean estreinaldi bat egiteko, ekitaldi batekin eta abar. Julie Delpyren azken pelikularekin batera emango dute gurea. Iaz Madonnaren filma estreinatu zuten sala horretan. Madonna pasatu zen alfonbra gorritik pasatuko gara gu, ikaragarria da! [barrezka esan du].

Zure lehen film luzea izanik, ez zenuen halako arrakastarik espero, ezta?
Film bat idazten duzunean [Castonek berak idatzi du Ander filma-ren gidoia] pentsatzen duzun lehen gauza da: «mesedez, enpresaren bat egon dadila filma banatzeko prest». Estatu espainiarrean, sortzen diren filmen erdiak baino ez dira estreinatzen. Gainerakoak zuzendarien lagunengana baino ez dira heltzen. Nik gogo bereziz heldu nion film honi, egiten nuen lehen lan luzea baitzen. Ez dakit asko edo gutxi dakidan, baina hasieratik izan nuen argi nekien dena emango nuela filmaren alde. Egin ditudan ikasketek filma sortzen izugarri lagundu didatela uste dut, gainera. Filologia Hispanikoa ikasi nuen aurrena, eta Zinema Zuzendaritza gero. Pelikula bat egiteko garaian, osagarriak direla uste dut. Zeren hizkuntzak eta literaturak ikasita, istorio bat kontatzeko baliagarriak zaizkizun gakoak eskuratzen dituzu. Eta ikus-entzunezko arteen ikasketek istorio hori irudien bidez zelan kontatu erakusten dizute. Horretaz gain, zorte handia izan dut: talde artistikoak dena eman du. Askoren lehen lan luzea izan da.

Berlinalen erakutsi baino lehen, Euskal Herrian estreinatuko da Ander, Zinegoak jaialdian, hil bukaeran. Baina noiz helduko da aretoetara?
Gutxien-gutxienez filma Euskal Herrian ikustea nahi genuen. Eta ezuste polita hartu dugu atzerriko enpresa banatzaile ugarik interesa agertu dutela ikusita. Badirudi Europako zenbait herritan eta AEBetan erakutsiko dutela. Euskal Herrian, aldiz, ez dakigu aretoetara helduko den. Hemengo enpresa bakar batek ere ez digu deitu. Zain egon gara; Berlinen egongo ginen jakin nahi genuen deitu baino lehen. Ez baitzaituzte berdin hartzen Berlinen egongo bazara edo ez bazara egongo. Ea lortzen dugun Euskal Herrian, gehiagorik ez bada, gutxienez, bi astez egotea aretoetan. Eta jakina, irabazirik balego, Berdindurentzat izango lirateke sosak.

Berdindu, lesbiana, gay eta transexualen arretarako Eusko Jaurlaritzaren zerbitzuak ekoitzi du filma. Halako obra bat babesteko prest dagoen ekoizpen enpresarik ez dago Euskal Herrian?
Ekoizpen enpresa bati aurkeztu izan banio, ziurrenik ez luke onartuko. Gidoi intimista du filmak, arriskatua. Kutsu naturalista du gainera, dokumentalera egiten du. Ez da film aspergarria, baina tempo lasaia du, baserri mundukoa. Hemengo ekoizpen enpresa batzuei aurkeztu nien, haien iritzia ezagutzeko, bideragarria zen jakiteko. Eta proiektuak etorkizunik ez zuela esan zidaten. Baina ez da harritzekoa: ekoizpen enpresek beti erratzen dute. Gauza askori esan behar diete ezetz, dena ezin baitute ekoitzi. Baldintza horietan zaila da asmatzea. Zinema ekoizle izatea oso zaila da, inoiz ez dago jakiterik produktu ona non dagoen. Eta ekoizlearen lana ezinbestekoa da zineman, oso garrantzitsua. Horregatik dago zinema espainiarra dagoen moduan... Ekoizle on gutxi daude.

Euskarazko filma da Ander; haatik, zuk ez dakizu euskaraz. Zelan moldatu zara pelikula zuzentzeko?
Gidoia gaztelaniaz idatzi nuen, eta euskaraz izan behar zuten zatiak beste kolore batekin markatu nituen. Aktoreek gaztelaniaz irakurri zuten, eta hautaprobak gaztelaniaz egin genituen. Euskaraz izan behar zuen zatia itzuli genuen, Arratiako bizkaierara gainera. Ibar horretako neska batek, Arantza Etxebarriak egin zuen itzulpena eta nirekin egon zen filmaketan. Euskal hizkuntzaz arduratu zen bera, eta hizkuntza konbentzionala ez den beste hizkuntzaz arduratu nintzen ni. Nik hizkuntza ez ezagutzeak filmari on egin diola esango nuke, aktoreek dituzten beste ahalmen batzuei erreparatu bainien: transmititzen dituzten emozioei, tonuari... Testuak sor dezakeen morrontzatik urrun aritu naiz.