> Kritika: "BAT, BI, MANCHESTER" > BAI, BUENO, EZ DAKIT

• Bai, bueno, ez dakit
• Berria, 2006-10-15 # Ibon Egaña
• 'Bat, bi, Manchester'. Egilea: Irati Jimenez. Argitaletxea: Elkar. Urtea: 2006

Rikardo Arregi Diaz de Herediak duela urte zenbait gay literatura gaitzat zuen mahai-inguruan plazaratu zuen ideia, hots, euskal literaturak pertsonaia gayak irudikatzerakoan modu tremendistan, tragikoan egiten zuela (egiten zuen bakanetan, jakina). Isolaturik agertzen zirela pertsonaia gayak, ingurunerik gabe, heterosexualez inguraturiko giro arrotzean eta ez zutela, beraz, beren sexualitatea eta nortasuna garatzeko inolako aukerarik. Eskukada bat urte pasa, eta aurten emandako hitzaldian Mikel Ayerbek konstatatu du, salbuespen loriagarri bakanak salbuespen, azken bost urteetako euskarazko narratibak irudikatu dituen gayak ere antzerako tasunekin karakterizatu direla. Nonbait, botereak saldu nahi duen normalizazio egoera ez da heldu, ez behinik behin euskarazko literaturara. Horiek horrela, interesez eta irrikaz hartu du irakurle honek Irati Jimenezen Bat, bi, Manchester eleberri saritua, bi mutilen arteko (ezinezko?) maitasun istorioa ardatz duena.

Eta ezin ukatu, perspektiba honetatik eta begi bat pertsonaia nagusiaren karakterizazioan eta harreman homosexualen irudikapenean jarrita, inpresioa halako dezepzioarena denik. Izenik ematen ez zaigun narratzaile homosexuala (ez da behin ere gay hitza erabiltzen liburuan zehar, eta agian ez da kasualitatea) sutsu maitemintzen da bere pisu-kide heterosexualarekin, biak euskaldunak eta Manchesterren bizi direnak. Agian liburu honetan ez dago duela zenbait urtekoetan zegoen tremendismo erabatekorik, eta protagonistak ez du, adibidez, suizidatu beharrik homosexuala izateagatik (nahiz eta, suizidioaren ideia agertu, agertzen den narratzailearen gogoan atzera-aurrera inoiz). Baina, bestalde, beste behin ere bakarrik, gay ingurunerik gabe (nahiz eta iraganeko mutil-lagun ohiak aipatzen eta agertzen diren), heteroez esperantzarik gabe maitemintzera eta frustraziora kondenatuta irudikatzen da mutila narrazioak irauten duen denboran: «Idatzi gabeko nobelak eta lortuko ez dituzun heterosexualak. Frustrazio iturri amaigabea dira». Eta, bihurri jarrita, galdera bat: frustraziozko maitasun bat irudikatu nahi delako hautatu du idazleak narratzaile eta protagonista mutil homosexuala izatea? Zilegi da aukera, jakina, baina pertsonaia homosexuala izatea lau klixe errazago enkajatzeko bidea bada soilik... (ez al zen literatura klixearen aurkako gerra?)

«Tragedia erromantiko» baten protagonista sentitzen du bere burua narratzaileak, eta liburuan bada maitasunaren halako ikuspegi nerabe xamar bat ere, ez direlarik oso ongi justifikatzen sentimendu-aldaketak desamodiotik ahanzturara, maitasunetik gorrotora, indiferentziatik pasiora... Alabaina, eta beharbada paradoxikoki, sentimenduen azalpenean zorrotz asmatzen du Jimenezen lumak, giza barrunbeen katalogo oso bat (maitemina, gorrotoa, jelosia, etsia, dezepzioa...), hitzez jartzen errazegia ez dena bestalde, narratzailearen ahotan jartzen. Metafora errepikatuak, sinbolismoz beteriko pasarteak, irudi eta konparaketa bisualak... horien guztien erabilera neurtu eta egokia lagungarri zaio Jimenezi maitemina eta harekin lotutako eremu semantikoa sakon arakatzeko. Halaber, ahots narratibo nagusiaren eraketari dagokionez, antzematen zaio kontuan izateko ahalegin eta trebetasuna egileari: ingelesezko hitzak tartekatuz, lanbidez itzultzailea denez gero hitzekiko obsesioa bistan jarriz, aldi berean ironikoa, zehatza eta poetikoa den tonu konplexu eta propioa garatuz... Batasuna eta berezkotasuna ematen diote guztiek narrazioaren ahotsari. Elipsiaren erabilera inteligenteak eta narrazioaren atalkatze neurtuak ere, bestalde, narraziogintzaren barrenak ezagutzen dituen eta maneiatzen badakien idazlearen aurrean gaudela erakusten digute.

Sentsazio kontrajarriak, beraz, irakurle honenak nobela honen aurrean. Jimenezen estreinako eleberriak irakurketa gehiago, diferenteak eta sakonak merezi dituelako, agian.