> Elkarrizketa: IÑIGO LAMARKA > "HOMOSEXUAL IZATEAK NEURE BURUAREKIN BAKETZERA BEHARTU NINDUEN"

• Iñigo Lamarka: «Homosexual izateak neure buruarekin baketzera behartu ninduen»
• Gehitu elkartearen sortzaileetako bat eta irakaslea izan zen atzo. Administrazioaren eta herriaren arteko zubia da gaur. Ideien jostun eta hiztun amorratua izango da beti.
• Berria, 2006-10-04 # Nekane Gonzalez, Donostia

Uztailaren 13an munduratu zen, txistu baten konpasean. Homosexuala izateak nerabezaroan ekarritakoetatik ikasi, eta erronka guztiei egin zien aurre. Ondo ezagutzen du bere burua. Berdintasuna, euskara eta eskubidea hitzak ditu azpimarratuta bere hiztegian. Iñigo Lamarka (Donostia, 1959), egun, EAEko hiriburu batetik bestera jauzika bizi da, gidabaimenik ez duen arren. Bere garaian, «Gay nauzu» aitortu zuen. Gaur ere, mila eta bat kontu aitortu dizkigu.

Sanferminetako sardinari agur esan bezperan esan zioten Lamarkatarrek kaixo mutil jaioberriari, ezta?
A, bai! Konturatzea ere?! Nire anai-arrebak bezala, gurasoen etxean jaio nintzen ni, amak hala nahi izan zuelako. Gurasoak Amaran bizi ziren. Etxe aurrean, Bilbotik datorren trenaren bidean igarobide bat zegoen, eta trena zetorrenean abisua ematen zuen. Amak oso gogoan duenez, Bilboko trena han geldi zegoela txistu jo zuenean jaio omen nintzen ni.

Zer ez duzu sekula ahaztuko zure Donostiako haurtzaroaz?
Jaioberria nintzela, izugarri gustatzen omen zitzaidan kalera joatea; eta, bereziki, euria ari zuen egunetan. Pixka bat koxkortuagoa nintzeneko garaietatik, berriz, Santo Tomas Lizeoarekin lotutako oroitzapenak ditut gogoan; oroitzapen onak dira, gainera. Oroitzen naiz, orain Amara hotela dagoen tokian zabaldegi bat zegoela garai hartan, eta hara joaten ginela jolastera.

Homosexuala izateak zer-nolako eragina izan zuen zure nerabezaroan?
Izugarrizko eragin handia, ez dut zalantzarik. Gay nauzu liburuan adierazi nuen homosexuala nintzela ohartzeak zer ondorio izan zituen nire bizitzan. Garai hartan egunkari bat ere idatzi nuen, eta hango pasarte batzuk ere txertatu nituen liburuan. Nire bizitza bestelakoa izango zen homosexual izateak ekarri zizkidan ondorio horiek izan ezean. Nerabezaroko aldi batean, alde negatibo asko izan nituen, nire homosexualitatea ukatu egin bainuen. Baina positiboak ere bai: horrek heldutasun prozesu jakin bat egitera behartu ninduen, neure buruarekin baketzera alegia, eta, beraz, baliabide berezi batzuk sortu eta garatu behar izan nituen.

Aurrerago, Gehitu erakundea sortu zenuten. Eta zuk lehendakari lanak ere egin zenituen. Nolatan?
Homosexual giroko lagunarte zabala genuen, eta dinamika batzuk sortu genituen. Gutariko askok prozesu zaila izan genuen geure burua onartzeko, eta argi ikusi genuen gure moduan zegoen jende askorentzat baliagarria izan zitekeela gure esperientzia. Bestalde, aisiarako eta festarako guneak askatasun gune bilakatu nahi genituen: elkar ezagutzeko, homosexualitatea onartzeko zailtasunak zituztenei leku goxo eta errazak eskaintzeko... horiek izan zien Gehituren aurrekariak. Orduan erabaki genuen elkartea sortzea. Pare bat bilera egin genituen, eta nik ideia guztiak bilduta, dokumentu bat osatu nuen. Dokumentu hori lagunartetik kanpora zabaldu genuen, eta 35 bat lagun bildu ginen. Han, elkarte bat abian jartzea erabaki zen, eta neu izan nintzenez dokumentuaren egilea, elkarteko buru izateko eskatu zidaten. 1997ko urria zen. Dena den, azpimarratu nahi dut lagun askoren lanaren emaitza izan zela Gehitu.

Bestalde, zuzenbide ikasketak egina zara, eta EHUn irakasle izana ere bai.
Bilboko Deustun egin nituen lehenengo bi urteak, eta Donostiako EHUn azken hirurak. 81ean ikasketak amaitu ostean, zuzenbide politikoko irakasle izan nahi nuela erabaki nuen. Ikerketa lan bat egiteko gomendatu zidaten, eta horretan jardundako bi urteetan euskara irakasten ere aritu nintzen, sos batzuk irabazteko. 84an, plaza bat atera zen, azterketa egin nuen, eta hartu egin ninduten. Hamar urte egin nituen EHUn irakasle.

Zer moduzko esperientzia izan zen?
Irakasle izatea izugarri gustatzen zait; gazte-gaztetatik gainera. 14 urterekin, eskola partikularrak ematen hasi nintzen, eta, 16rekin euskara irakasten... pentsa! Zuzenbide Fakultateko lanak bi alderdi ditu: irakaskuntza eta ikerkuntza; eta niretzat eskolak ematea liluragarria izan zen.

Euskara irakasten oso gazte hasi zinen, eta, gerora ere, euskararen aldeko aldartea erakutsi izan duzu beti. Zer lotura duzu euskararekin?
Bi eratako lotura dut. Batetik, lotura emozionala, sentimentala; euskara nire ama hizkuntza delako. Etxean, betidanik, euskaraz hitz egin izan dut gurasoekin eta anai-arrebekin. Gaztelaniaz noiz ikasi nuen ez dakit; baina nire bizitzako lehenengo urteetan euskaraz baino ez nuen hitz egin. Gerora ere, bizitzako hainbat alorretan, barneko eta maiteen ditugun alor horietan, euskara izan da nire komunikazio hizkuntza. Batetik lotura hori, eta bestetik, konpromisoaren alderdia dago. Beti pentsatu izan dut euskara salbatzeko lan izugarria egin behar dela. Euskara hilzorian egon zen, eta hori ezagutu nuen nik. 60ko hamarkadan, euskara berpizten ahalegindu zen pertsona talde bat. Hortik etorri ziren euskara batua, euskal literaturaren berpizkundea eta ikastolen mugimendua. Gaztea nintzen arren, bat egin nuen konpromiso horiekin, eta oraindik ere eusten diet: nahiz eta hilzori egoeratik atera, ahulezia handia dauka euskarak, eta beharrezkoa da lan izugarria egitea. Baina hori ez da nahikoa. Euskara salba liteke, baina gerta liteke benetako komunikazio hizkuntza ez izatea, hau da, gerta liteke salbazio hori formala, sinbolikoa edo nolabait folklorikoa baino ez izatea. Euskarak benetako komunikazio hizkuntza izan behar du.

Abokatu lanetan jardun zenuenen, esaterako, euskaraz egiten al zenituen izapideak?
Abokatutzan ez naiz inoiz aritu. Nire ibilbidean, bi aldi izan ditut: batean, EHUko zuzenbide irakasle izan naiz; eta, bestean, Gipuzkoako Batzar Nagusietako legelari. Unibertsitatean euskaraz ematen nituen eskolak, baina gaztelaniaz ere bai. Agian, gaztelaniaz gehiago. Batzar Nagusietan, berriz, txosten politiko batzuk euskaraz egin nituen, baina askoz ere gehiago gaztelaniaz; izan ere, elebitasuna dela-eta beste hizkuntzara itzuli egin behar zirenez, gaztelaniara egindako itzulpena zuzentzeak lan handiagoa ematen zidan, eta nahiago nuen gaztelaniaz idatzi.

Unibertsitatean ere gaztelaniazko eskolak euskarazkoak baino ugariagoak izan zirela esan duzu. Hortaz, EHU edo UPV deitu beharko genioke?
Izen ofiziala EHU-UPV da. Une honetan, UPV-EHU deitu beharko genioke, beharbada; izan ere, oraindik ere diziplina guztiak ez dira euskaraz eskaintzen, eta, beraz, hutsuneak egon badaude. Argi dago unibertsitatea oraindik ez dela erabat elebiduna. Dena den, Zuzenbide Fakultateari dagokionez, nik bereziki horixe ezagutzen baitut, ahalegin handia egin dela esan behar dut. Nik, egia esan, ez daukat elementu nahikorik gaur egun unibertsitatean dagoen egoerari buruzko balorazio zehatzik egiteko, baina argi daukat kalitatea bermatzeak denbora eskatzen duela; ez da urte batetik bestera egiteko moduko kontua. Horregatik, ziur nago, urte batzuen buruan, EHU-UPV binomio horretan, EHUk UPVk adinako garrantzia eta pisua izango duela; hau da, unibertsitate elebiduna izango dugula. Lortuko dugu!

Lortu... Zuk, esaterako, ararteko izatea lortu zenuen. Izendapenerako bozketan, alderdi politiko guztiek baiezko botoa eman zuten, Sozialista Abertzaleek izan ezik.
Bai, hala izan zen. Isilpeko bozketa izan zen... baina azkenean dena jakiten da! Ezker abertzaleko taldeak boto baliogabea eman zuen. Garai hartako legebiltzarkide Joseba Alvarezek eta biok elkarrekin ikasi genuen Santo Tomas Lizeoan, eta hark azaldu zidanez, botoaren bidez, Ararteko erakundeak defendatu beharko lituzkeen hainbat eskubide jarri nahi zituzten mahai gainean; modu hartan beren eskakizunak jakinarazi zituzten, baina ez zen ez aldeko ez kontrako botoa izan.

Nolanahi ere, zeu zaitugu ararteko. Beste pertsona baten tokia hartzea ez da, batzuetan, samurra izaten. Nola zabiltza Mertxe Agundezi lekukoa hartuta?
Oso ondo! Oso gauza erraza izan da! Mertxe pertsona ezin hobea eta goxoa da harremanetarako. Orain, talde sozialistako parlamentaria da, eta Arartekotzari buruzko gaietan bozeramaile lanak ere egiten ditu. Bestalde, Arartekoak bi gauza esan nahi ditu: Ararteko erakundea eta Ararteko burua. Mertxek harreman ona dauka bai nirekin eta baita erakundeko 48 pertsonekin ere.

Eta zeu, zer moduz?
Oso gogotsu nabil, eta argi daukat gogo handia behar dela lan honetan aritzeko. Oso lan polita eta erakargarria da, aukera handiak ematen ditu; nola erakundeei gauzak hobeto egiten laguntzeko, hala gizartean egoera larrian dauden pertsonei, neurri txiki batean, laguntzeko. Giza eskubideak zaintzea eta babestea da gure funtseko helburu, eta hori oso gustuko dut. Nolanahi ere, tentsio iraunkor bat sortzen dit lan honek; nirea ez baita posizio samurra. Azken batean, administrazio publikoak fiskalizatu behar ditut, eta batzuetan, administrazioei gauzak hobeto egin daitezkeela jakinarazi behar diet, ez da erraza. Gainera, erakunde honetan konturatu naiz zer garrantzitsua den esaten dena nola esaten den; hizkuntza asko zaindu behar da. Errealitatea konplexua da, eta Arartekoan, bere konplexutasun osoan landu behar dugu, ñabardurak garrantzitsuak baitira.

EAEko arartekoa zaitugu. Noizko Euskal Herrikoa?
(Barreak). Euskal Herria hitza desberdina da euskaraz edo gaztelaniaz. Euskal hiztunok argi ikusten dugu kontzeptu soziolinguistikoa: euskaraz hitz egiten dutenek eta euskaraz hitz egiten dutenak hartzen dituzten lurraldeek osatzen dutena. Hizkuntzalarientzat kontzeptu baketsua izan da beti, gatazkarik gabea. Bestalde, bada ikuspuntu politiko bat ere, baina nik debekatuta daukat gai politikoez hitz egitea. Gainera, ikuspegi politiko horren barnean, irizpide desberdinak daude. Bakarrik azpimarratu nahi dut dimentsio politiko horretaz gainera, eta lehenago, bazela dimentsio soziolinguistikoa, eta kezkatzen nau azken dimentsio hori ez ote den galduko.

Berdintasuna duzu oinarri. Zer iritzi duzu gaur egungo gizartean dugun (des)berdintasunari buruz?
Berdintasun mota ugari daude, baina egungo populazioari begira, esango nuke emakumeen eta gizonezkoen artekoa dela berdintasunetan nabarmenena; eta, nire ustez, azken hamarkadetan, horren aldeko pauso handiak eman dira. Alabaina, sakon-sakonean dauden jokamolde eta pentsamenduetan, hortxe dirau desberdintasunak. Bi diskriminazio mota daude: formala eta materiala. Gaur egun, emakumea, homosexuala edo beltza izateagatik ez da diskriminazio formalik egiten, baina gizarte egituretan, oraindik ere, matxismoak eta sexismoak eragin handia daukate; hau da, diskriminazio materiala gertatzen da. Administrazioek politika aktiboak egin beharko lituzkete benetako berdintasuna bultzatze aldera. Eta gutariko bakoitzak ere lan egin behar du.

Berdintasuna hizpide... Zure ezkontza eta bikote heterosexual batena berdintasunean oinarritzen direla esango zenuke?
Espainiako Estatuan kode zibila aldatu zenetik, legeari dagokionez, bai. Gero, bikote bakoitzaren ingurua nolakoa den begiratu behar da. Ezkontza heterosexualak baldintzatuagoak daudela esango nuke, urteetan formatu bat eskuratu dutelako. Guk ezkontza geurea izatea nahi genuen; geuk erabaki genuen ezkontzaren formatua, maite ditugunak han egotea nahi genuen. Azpimarratu behar dut bikote homosexual askok oraindik baldintza negatiboak dituztela inguruan.

Ezkontzak ez al dira antzerki?
(Barreak). Alderdi asko dituzte; antzerki alderdia ere bai. Horrek ez du zertan negatibo izan. Antzerkia egiten ari zarela jakin baldin badakizu, eta gogokoa baduzu... Azken batean, oso antzerkizalea naiz.

Goenkale-n aritu izan zara. Zer moduz?
Esan didatenez, ondo. Ez genuen askotan errepikatu behar izan. Baina ez dut uste aktore izateko gaitasunik dudanik. Han, neure ohiko rola jokatu nuen, eta oso natural atera zitzaidan. Gainera, Aizpea Goenaga txikitako laguna dut, eta harekin eman nuen goiz osoa, telebistaren tripa denak ikusten.

Zer rol ez zenuke inoiz ere jokatuko?
Asko, asko! Inondik inora ere ez eskubideen edo askatasunen aurka aritzea ekarriko lidakeen rol bat. Eta neure burua politikagintzan, zentzu hertsian, ere ez dut ikusten. Nolanahi ere, horretan ari direnek egiten duten lana eskertzekoa da.

Gauzak aitortu zalea al zara?
Bai. Norekin ari naizen eta non nagoen kontuan hartuta. Bikotekidearekin eta alderdi intimoenean, zalantzarik gabe.

Intimitatean gaude. Aitor iezaguzu zerbait.
Gay nauzu liburua oso gustura idatzi nuen, neure buruarekin asko hitz eginda; orain, baditut beste pare bat egitasmo buruan.

• BaT-BaTean
• Euskara: Euskararen interesak zein diren modu egokian definitu, eta interes horien alde zintzo jokatu beharko litzateke.
• Herriaren defendatzailea: Izena ez zait asko gustatzen; irudi hori ez dut gogoko. Egokiagoa iruditzen zait «herritarren eskubideen aldeko akuilu» edo antzeko zerbait.
• Norgatik/zergatik emango zenuke daukazun guztia? Daukadan guztia pertsona edo gauza bakarragatik ez nuke emango. Gauza asko bai, askoren alde, eta batez ere, maitasunagatik.
• Alardea: Sentimenduak giza eskubideen aurka nola bilaka daitezkeen ispilatzen duen paradigma bihurtu dira alardeak.
• Programa politikoak: berdintasunaren isla? Horrela beharko lukete!
• Kargua uzten duzunean, zer? Gogokoen dudana idaztea eta aisialdi zabalagoa izatea da.
• Morala: Guztiok izan beharko genuke kode moral bat. Bestalde, biziki haserretzen nau morala ideologia zehatz batzuekin lotzeak.
• Bilbo, Donostia ala Gasteiz? Bilbo eta Donostia. Sentitzen dut gasteiztarrengatik, baina hemen ezin dut politikoki zuzena izan.
• Tratu txarrak: Matxismoa eta sexismoa erabat desagertzen direnean bukatuko dira emakumeen kontrako tratu txarrak.
• Bete gabeko ametsik bai? Asko eta asko. Herstura sortzen dit jakiteak amets guztiak ez ditudala bete ahal izango.
• Donostiako Zinemaldia: Ametsetako bat da gazte-gaztetan egiten nuena berriz egin ahal izatea, hau da, Zinemaldi garaian zinemara joan besterik ez egitea.