- Oscar Wildek «gizon eroriaren parabola» idatzi zuenekoa
- 'De profundis' euskaratu du Aitor Aranak, egile irlandarrak kartzelan idatzitako eskutitz sakona
- Berria, 2007-10-23 # Xabier Martin · Donostia
Moralaren aurkako delitua egotzi zioten. Kartzela ezagutu zuen. Bi urtez. Traizioa ere aski ezagun izan zuen. Maitatu besterik ez zuen egin, ordea. Baina gizonezkoen arteko maitasuna zen hura, eta bizitzaren azken aroan sufrikarioa ekarri zion aske izateak, «beldurrik gabe ozen aritzeak». Oscar Wildek (Dublin, 1854-Paris, 1900) erraietatik idatzi zuen De profundis bere azken nobela. Eskutitza berez, bere amorante eta kartzelako bidea zabaldu zion gizonari idatzitako testigantza. Wilderen azken nobela, klasikoen artean berezko lekua duena, euskaraz irakur daiteke jadanik. Aitor Aranak (Txalaparta, 2007) plazaratu du De profundis, eta Felipe Juaristik idatzi du hitzaurrea.
«Bereziena eta hunkigarriena da Oscar Wildek idatzi dituen liburuen artean», dio Juaristik. Haren arrazoiak ez dira urriak. «Idatzitako azkena izan zuen, eta ez zuen nobela gisa idatzi, eskutitz moduan baizik. Gainera, kartzelan idatzitakoa da, garai horretan homosexuala izatea delitua zelako, are gehiago izaera hori denen aurrean aldarrikatzen bazen, Wildek egin zuen bezala». Idazlea «probokatzailea» izan zen beti, ez alferrik, «mugan ibiltzen zena», eta arerio «txar bat» egokitu zitzaion aurrez aurre, Queensberry markesa. Haren ekinak eraman zuen kartzelara eta pasadizo traumatiko horrek erabat aldatu zuen Wilde. Kartzelatik atera eta hiru urtera hil zen, ia berriro idazteko gai izan gabe.
Literaturan aspaldiko eztabaida da literatura bizitza bihurtu behar den edo bizitza literatura. Oscar Wildek bigarren aukeraren alde egin zuen. «Bere bizitza arte bihurtu zuen». Literatura bizitzeko modua zen harentzat.
WILDEREN MISTERIOA EZ DAGO EZKUTUAN. Felipe Juaristiren ustez, «mozorro eta maskara askotako gizona» izan zen Wilde, era berean, eta bere bizitzako azken aroan soinetik kendu zituen estalkiak. «'Misterioa ez dago ezkutuan, agerian baizik', esan zuen bere bizitzari erreparatuz». De profundis Alfred Douglas maitaleari idatzitako epistolan, Wildek barruan zuena azaltzen da gordin. «Sakonetik idatzi zituen lerro horiek». Sakonetik fisikoki, ziega sakon batetik alegia, eta sakonetik egiari erreparatuz, barrualdeak agerian utziz. «Bihotzeko istorio bat da hau, egiazkoa, eta haren bidez benetako Oscar Wilde ikusten da. Liburu honen idazlea ez da mundu guztiak miresten duen egilea, umildutako gizona baizik, baztertua, banandua, lagunak utzitakoa. Izena lohituta dauka, zikinduta, eta gizon arrunta bihurtzen denean bere buruari buruzko gogoeta egiten hasten da. Hori da De profundis, gizon eroriaren parabola».
TXUTXU-MUTXUAK ERE BAI. Bestalde, De profundis-en euskarazko bertsioaren egileak, Aitor Aranak, uste du obraz eta egileaz aritzean «txutxu-mutxuei» buruz hitz egitea ere saihestezina dela. «Bera baino 15-16 urte gazteagoa zen poeta batekin maitemindu zen Wilde, eta kontua da Alfred Douglas oso gaizki portatu zela harekin». Douglas ere maiteminduta izango zela ez du ukatzen Aranak, baina «gehiegikeriak» nabarmenak dira, haren ustez. «Arazo handiak sortu zizkion; ekonomikoki larriak, esaterako».
Alfred Douglasek oso harreman txarra zuen aitarekin, eta harreman gaiztotu horrek zerikusi handia izan zuen Oscar Wilderen kartzelatzean. «Wilde tresna izan zen aitaren aurkako eraso baterako, eta nahiko tentela izan zen, harreman hori ez eteteagatik». Azkenean, bere aurkako epaiketan amodio homosexual hura defendatu zuen ozen, eta gaizki atera zen handik. «Testuinguru horretan idatzi zuen De Profundis, kartzelan hilabete asko beteak zituela».
Aranarentzat, «maisuki» idatzita dago, literatura arloan «balio handikoa» da. Hala ere, Wilderen ikuspegia besterik ez du eskaintzen noski, aferaren beste aldearen ikuspegia eman gabe. Oscar Wilde eta biok idatzi zuen ostean Douglasek, aferaren inguruan bere iritzia plazaratzeko. Obra hori ere euskaratzen ari da Arana, «datorren urtean edo» argitara emateko.
Bera bizi bitartean De profundis ez argitaratzeko eskatu zuen Oscar Wildek, eskutitza baita, intimoa, ez fikziozko eleberri soila. «Maitasun istorioa da azken finean, gorabehera guztiekin, zeloekin eta beste kontu askorekin». Baina sakona, izenburuak dioenez; «saminak eragindakoa».